Nie ma żadnych podkreśleń w tekście - pochodzą z mojego egz

historia Esther Gutman Lederman i Ejzel Lederman / autor III części Antoni Bogdan Żal ; I część tłumaczył Paweł Żal, II część tłumaczyła Katarzyna Kowalska.Gutman Lederman, Esther (1924- ) Autor

Lederman, Ejzel (1921-1995) Autor

Historia Esther Gutman Lederman i Ejzel Lederman

Tytuł oryginału: Hiding for our Lives : the wartime memoirs of Ester Gutman Lederman and Ezjel Lederman, 2008

Opis fizyczny

157, 70, 13 stron : fotografie, ilustracje, portrety ; 22 cm.

Miejsca występujące w książce :

Getto CHMIELNIK, Łódź , Kielce, Wiśniówka, Grzymała, Żalówka, Tuczępy, Podłęże, Szydłów, Leżajsk, Lublin, policja żydowska, SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA, GETTO, Żydzi, Pomoc Polaków w ratowaniu, Antysemityzm Polaków i Rosjan, kolaboracja Żydów - strona 62 w książce

Historia pomocy - Rodzina Żalów– W gimnazjum w Busku Zdroju zaprzyjaźniłem się kolegą z klasy, Samuelem Ledermanem z Chmielnika, zwanym Szmulem – opowiada Antoni Żal. – W obliczu zbliżającej się wojny umówiliśmy się, że w razie zagrożenia jego rodzina przyjdzie do nas. I rzeczywiście, przychodzili do nas kilkakrotnie, aby przeczekać niespokojne dni. Ja także odwiedzałem ich w Chmielniku. Nikt nie mógł przewidzieć, że 2 października 1942 r., przestraszeni najazdem żandarmerii niemieckiej, granatowej policji polskiej i przedstawicieli Judenratu, przyjadą do nas i zostaną na kolejne dwa lata.

Żalowie przechowywali od 1942 r. do końca lipca 1944 r. nie tylko czteroosobową rodzinę Ledermanów. Zaopiekowali się także Edzią Gutman, którą do Żalów skierował młodszy brat Szmula.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej Żalowie, bojąc się oskarżeń ze strony sąsiadów, nie chcieli, by ktokolwiek wiedział, że ukrywali Żydów.

RATUJĄCY

Jan Żal, ojciec

Maria Żal, matka

Jan Żal, syn

Antoni Bogdan Żal, syn

ur. 1921

zm. 30 sierpnia 2014 w Szczecin (zachodniopomorskie)

Józef Żal, syn

Wiesława Wąsowicz

SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA - TYTUŁ PRZYZNANY:

2 października 1984

Jan Żal

Maria Żal

Jan Żal

Antoni Bogdan Żal

Józef Żal

Wiesława Wąsowicz

UKRYWAJĄCY SIĘ

Estera Lederman z d. Gutman

Ezjel Lederman

Edzia Gutman

Samuel Lederman

Ledermanowie

MIEJSCE UKRYWANIA

Busko-Zdrój (świętokrzyskie)- GRZYMAŁA, GRZYMAŁY, ŻALÓWKA

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

Maria i Jan Żalowie z dziećmi:

Antonim, Janem, Józefem

oraz Wiesława Wąsowicz (z d. Kluszczyńska, osierocona wnuczka Marii i Jana).

Antoni Żal

urodzony 8 sierpnia 1921 r. w Grzymale

(obecnie powiat buski, woj. świętokrzyskie).

Odznaczony medalem

"Sprawiedliwy wśród Narodów Świata"

- wraz z rodzicami Marią i Janem,

braćmi Janem i Józefem

oraz siostrzenicą Wiesławą Wąsowicz

- 2 października 1984 r.

Mieszkał w Szczecinie.

Relacja Antoniego Żala

Przed II wojną światową uczęszczałem do gimnazjum w Busku-Zdroju, kończąc je w 1939 r. małą maturą (w dawnym systemie szkolnym mianem tym określano egzamin zdawany na zakończenie nauki w gimnazjum lub świadectwo jego ukończenia). W tej samej klasie uczył się pochodzący z pobliskiego Chmielnika Samuel Lederman. Byliśmy przyjaciółmi. Sam był bardzo zdolnym uczniem, pracowitym i koleżeńskim. Po wybuchu wojny jesienią 1939 r, odwiedziłem rodzinę Ledermanów w Chmielniku, który jest oddalony o dwadzieścia kilometrów od mojej rodzinnej wsi – Grzymały. Wówczas poznałem rodziców Sama i jego młodszego brata Ezjela. Zawiązała się między nami przyjaźń. Umówiliśmy się z rodziną Ledermanów, że w trudnych sytuacjach, a był to czas nasilonych represji ze strony Niemców, mogą zawsze przyjść polnymi drogami do Grzymały i przeczekać niebezpieczny okres. Czynili to kilkakrotnie w latach 1940-1942.

Pamiętam dokładnie, że 2 października 1942 r. przyszła do nas cała rodzina Ledermanów, zaniepokojona tym, że Niemcy przygotowują jakąś akcję przeciwko Żydom. Gromadzili ich na rynku i prowadzili do stacji kolejki wąskotorowej. Stąd wywozili ich do Jędrzejowa i dalej do obozu zagłady w Treblince. Następnie sprawdzali opróżnione przez ludność żydowską pomieszczenia, a kto w nich pozostał  tego na miejscy rozstrzeliwali. Nie było powrotu do Chmielnika.

Rodzina Ledermanów zawsze zatrzymywała się we wsi, gdzie mieszkałem z bratem Janem, siostrą Janiną, siostrzenicą Wiesławą i panią Zalewską. Na kolonii mieszkali rodzice i bracia Józef i Stanisław. Zastanawialiśmy się jak uchronić czteroosobową rodzinę Ledermanów.

Niemcy wydali ogłoszenie, że kto będzie ukrywał Żydów, tego całą rodzinę rozstrzelają, a gospodarstwo spalą. Należało zgłaszać im informacje o Żydach ukrywających się na przykład w lasach lub w innych miejscach. Propaganda niemiecka czasem znajdowała posłuch u ludzi z marginesu społecznego, były to jednak sporadyczne przypadki.

Wspólnie z rodziną Ledermanów postanowiliśmy, że będziemy przechowywać ich we wsi. Należało tak zorganizować miejsce pobytu, żeby nikt z obcych nic nie widział, nie słyszał i nie przypuszczał, że ktokolwiek się tam ukrywa. Najpierw ulokowali się na dużym strychu domu mieszkalnego, później w tak zwanej komorze, pod którą była piwnica z ziemniakami. Wydrążyliśmy otwór między komorą a piwnicą. W niej byłą skrytka, gdzie można było się schować i zatarasować wejście ziemniakami.

Po kilku dniach przyszła do nas Estera Gutman. Powołała się na znajomość z Ezjelem, który podał jej nasz adres. Zaznaczył, że może zawsze liczyć na naszą pomoc. Wystraszona osiemnastoletnia dziewczyna prosiła o wyrobienie jej „aryjskiego” dowodu osobistego, bo planowała udać się do Krakowa. W Chmielniku pozostała jej matka z młodszą siostrą, które prawdopodobnie zginęły później w obozie zagłady w Treblince. Pierwszą noc Edzia spędziła w ukryciu w pobliskim lesie, następne dni u nas w stodole. Mój brat Jan brał czynny udział w ruchu oporu i miał wpływy w administracji w gminie Tuczępy. Wyrobił „aryjskie” dowody osobiste i metryki urodzenia dla Edzi i rodziny Ledermanów.

Edzia nie wiedziała, że u nas ukrywa się rodzina Ledermanów. Z podrobionym dokumentem osobistym udała się w kierunku Krakowa. We wsi Czyżów, odległej o dziesięć kilometrów od Grzymały, zatrzymała się na nocleg. Tam mieszkańcy zaczęli podejrzewać, że jest Żydówką, i nastraszyli, że dadzą znać Niemcom. Sołtys wsi Czyżów dowiedział się od Edzi o znajomości z naszą rodziną i o wyrobieniu jej dowodu osobistego. Niezwłocznie zawiadomił mojego brata Jana. Drugi brat – Józef – natychmiast pojechał rowerem do Czyżowa, aby odebrać od sołtysa fałszywy dowód osobisty, który nie mógł dostać się w ręce Niemców. Następnie przywiózł Edzię do nas, do Grzymały. Po naradzie z rodziną Ledermanów postanowiliśmy, że Edzia będzie się ukrywać razem z nimi.

Wieczorem wprowadziliśmy Edzię na strych. Przestraszyła się, że ktoś tam jest, ale kiedy rozpoznała postaci, uspokoiła się i ucieszyła, że jej niebezpieczna sytuacja została zażegnana. Ukrywaliśmy już pięć osób. Głównym naszym celem było utrzymanie faktu, że ukrywamy rodzinę żydowską, w ścisłej tajemnicy przed sąsiadami i innymi osobami, licznie przychodzącymi do naszego domu