2011 rok

164 strony + wkładka zdjęć

stan bardzo dobry------------------KSIĄŻKA NIE MA PODKREŚLEŃ - pochodza z mojego egz ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

słowa kluczowe : Getto Kraków, Warszawa, pomoc Polaków w ratowaniu Żydów, SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARDÓW ŚWIATA,

Urodzony w Krakowie, najmłodszy syn Jakuba i Sary Grossów, miał dwóch braci - Natan i Josefa, i siostrę - Klarę. Rodzice posiadali dwa sklepy ze składem porcelany, kryształów, szkła i lamp, ulokowane na Rynku Głównym, byli majętni i mieli dużo znajomości. Rodzina była religijna i tradycjonalistyczna. Zatrudniali guwernantkę, kucharkę, sprzątaczkę. Jerzy uczył się w prywatnej żydowskiej szkole im. Haima Hilfsteina, wychowywał w dość zamkniętej społeczności żydowskiej. Mieszkali na parterze dwupiętrowego domu. Zaraz po wybuchu wojny ojciec Jerzego i najstarszy brat Josef uciekli na wschód. Część domu państwa Gross została zajęta i wprowadzili się tam niemieccy robotnicy. Jerzy z rodziną dzielili z nimi mieszkanie aż do grudnia 1940r., kiedy to musieli wynieść się z Krakowa na mocy decyzji o wysiedleniach Żydów. Jerzy z matką i rodzeństwem przenieśli się do Wieczystej, do wynajętego przez matkę mieszkania. Później musieli przenieść się jeszcze dalej - do Grębałowa. W sierpniu 1942r. pojechał z rodziną do Wieliczki, na mocy uchwały o przesiedleniu Żydów do Wieliczki. Po kilku dniach uciekli z Wieliczki do krakowskiego getta. Mieszkali tam kilka miesięcy. W 1943 r. wydostali się z terenu getta, ukrywali się u różnych znajomych matki po aryjskiej stronie. Następnie uciekli do Warszawy, gdyż w Krakowie rodzina Grossów była zbyt rozpoznawalna. Jerzy posługując się sfałszowanymi aryjskimi papierami, ukrywał się u różnych ludzi lub w wynajętych lokalach w Warszawie po aryjskiej stronie. Z racji swojego wyglądu (blond włosy, bardziej aryjska uroda) z łatwością funkcjonował pod zmienionym nazwiskiem i pomagał reszcie rodziny również ukrywającej się w Warszawie. Przez jakiś czas mieszkał, dzięki pomocy RGO i działaczy podziemia, przebywał w Otwocku, gdzie uczył się na nielegalnych kompletach. Działał też w Szarych Szeregach. Po wojnie skończył muzykologię na Uniwersytecie Krakowskim, zajmował się reżyserią filmową. W roku 1950 wyjechał do Izraela, gdzie tworzył swoje filmy i zdobywał liczne nagrody międzynarodowe. W 1968 r. przeniósł się do Sydney, kontynuując tam swoją pracę artystyczną. Zmarł w Sydney w wieku 88 lat.

Yoram Gross urodził się w 1926 roku w Krakowie. "Rodzice dali mi na imię Jerzy. Po drugiej wojnie światowej, kiedy komunistyczne władze Polski chciały się pozbyć Żydów, z konieczności wyemigrowałem do Izraela. Tam zmieniono mi imię Jerzy na Yoram i tak do dnia dzisiejszego jestem dwojga imion: Yoram-Jerzy" - pisze we wstępie do swych wspomnień. Krakowianinem czuje się do dziś, często powracając do swego ukochanego miasta.

Większą część swej wspomnieniowej książki poświęca Gross czasom wojennym i tuż powojennym. To w tym trudnym czasie przyszło mu dorastać, w jakże niesprzyjającej dla niego - Żyda - rzeczywistości. Okupację spędził - na aryjskich papierach - w Krakowie, Warszawie i Otwocku, przeżywając (w dosłownym znaczeniu tego słowa) wiele nieprawdopodobnych wręcz przygód. Opisuje je prosto i bez patosu, choć z wyczuwalnym suspensem. Ot, choćby brawurową akcję uwolnienia przyjaciela z przygranicznego więzienia w Zgorzelicach (obecnie Zgorzelec), której dokonał w przebraniu polskiego oficera bezpieki. Przypomina się tytułowy bohater "Pułkownika Kwiatkowskiego" Kazimierza Kutza, opartego na scenariuszu Jerzego Stefana Stawińskiego. Bo wspomnienia Grossa czyta się momentami jak scenariusz podobnego filmu.

Yoram Gross, "Wybrało mnie życie. Wspomnienia z czasów okupacji i nie tylko", Rabid.

RODZINA KUKULSKICH
RATUJĄCY
Maria Kukulska z d. Kaliwoda, matka
23 sierpnia 1902

zm. 1993

Anna Krzyżowska z d. Kukulska, córka
15 czerwca 1926

SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA - TYTUŁ PRZYZNANY:
28 maja 1995

Maria Kukulska z d. Kaliwoda
Anna Krzyżowska z d. Kukulska
UKRYWAJĄCY SIĘ
Jerzy Korczak
Mojżesz Baseches
Adam Celnikier (Stefan Zgrzembski)
26 marca 1905

zm. 1961 w Warszawa (mazowieckie)

Irena Wojdowska
Jerzy Gross
Natan Gross
MIEJSCE UKRYWANIA
Warszawa (mazowieckie)
Świder
„Nasze mieszkanie stało się miejscem ukrycia dla ludzi prześladowanych”. Historia rodziny Kukulskich
Maria Kukulska z nastoletnią córką Anną mieszkały w czasie okupacji w dwupokojowym mieszkaniu przy ulicy Markowskiej 15 na warszawskiej Pradze.

Maria Kukulska z domu Kaliwoda pochodziła z rodziny o tradycjach patriotycznych. Nauczycielka, związana z przedwojennym PPS-em, wychowywała Anię w duchu otwartości. Przed wojną dziewczynka kolegowała się z Żydówką, z którą inni rówieśnicy nie chcieli się bawić.

W czasie okupacji Maria prowadziła tajne komplety (m.in. w podziemiach bazyliki przy ulicy Kawęczyńskiej) i zaangażowała się w konspirację, m.in. udzielała schronienia tym, którzy go potrzebowali. Przyjaźniła się z Ireną Sendlerową, współpracowały. Do jej mieszkania kierowani byli Żydzi, niektórzy zostawali na długo. Tymczasem jej córkę Anię często odwiedzały koleżanki. Dziewczynki grały na pianinie, śpiewały i tańczyły w jednym z pokoi, ale do kuchni i drugiego pokoju wchodzić nie mogły. „W tym okresie Matka starała się jeszcze nie do końca wtajemniczać mnie w różne szczegóły swojej działalności, chociaż ja wielu rzeczy domyślałam się”, zapisała w relacji dla Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie w 1993 roku.

Podopieczni

Pierwszych ukrywających się – prawdopodobnie w 1941 r. – przyprowadziła na Markowską krewna Kazimiera Trzaskalska. Dwie „kulturalne panie” w średnim wieku. Wkrótce zamieszkali tam adwokat i „jeszcze jeden pan”. W wywiadzie dla Shoah Foundation w 1997 r. Anna opowiadała, że pan adwokat, „[…] był tak zalękniony, nie chciał spać w pokoju, spał w kuchni, był kilka miesięcy, myślę, że zginął”, a drugi pan „o bardzo semickim wyglądzie, wysoki, trzydzieści kilka lat, miły, też zalękniony”.

„W 1942, gdy miałam lat 16 – Matka zdecydowała się wtajemniczyć mnie całkowicie w swoją działalność i zadała jednocześnie pytanie: «Czy zgadzasz się na zamieszkiwanie u nas w dalszym ciągu ukrywających się ludzi, którzy są Żydami? Zdajesz sobie sprawę co nam za to grozi?». Odpowiedziałam: «Tak – przecież dokąd oni pójdą?»”.

Lokatorów sprowadzały Irena Sendlerowa i „ciocia” Trzaskalska. Mieszkanie pełniło funkcję „pogotowia opiekuńczego”, gdzie wyprowadzone z getta dzieci uczono języka polskiego, katolickich modlitw, otaczano opieką po rozstaniu z najbliższymi.

Z kolei dziesięcioletnią Irkę Wojdowską, Sendlerowa przyprowadziła po wpadce „u Jadwig” na Kole. Jadwiga Bilin i Jadwiga Koszutska mieszkały przy Obozowej, były związane z ruchem komunistycznym i konspiracją, ich lokal służył nie tylko jako miejsce schronienia, ale również punkt przerzutowy – „stąd kierowano Żydów do partyzantki, a lekarze przeprowadzali operacje «aryzacji» nosów i napletków”. Wsypa miała miejsce w lipcu 1943 roku. Szmalcownicy odkryli „melinę”, śledząc jedną z ukrywających się. Irka, która po wyjściu z getta, tułała się z bratem Bogdanem [Bogdan Wojdowski, pisarz, autor powieści Chleb rzucony umarłym – red.], musiała się z nim rozstać. Sendlerowa zawiozła ją na dwa tygodnie do domu sierot w Świdrze, potem przywiozła do Kukulskich.

Na dłużej przy Markowskiej zostali Leon Szarak i Stefan Zgrzembski (nazwiska okupacyjne). Mieszkali w jednym pokoju.

Leon (Mojżesz, Adam lub Roman Baseches) – lekarz, specjalista chorób płucnych, pochodził ze Lwowa. Z Sendlerową, która przyprowadziła go na Markowską, skontaktowała go Maria Palester. Znali się sprzed wojny. Był bliski samobójstwa, kiedy spotkali się w okupacyjnej Warszawie.

Stefan Zgrzembski (Adam Celnikier) – prawnik, był związany z Sendlerową. Poznali się w latach 30. Odwiedzała go w getcie warszawskim, gdzie prawdopodobnie prowadził klub dyskusyjny i wciągnął młodzież do kolportażu prasy. Po tzw. aryjskiej stronie pisywał do podziemnych gazet. U Kukulskich ukrywał się już na pewno w kwietniu 1943 roku.