SŁONECZNE GOSPODARSTWO. SZKICE O LITERATURZE POLSKIEJ. TOM I - JAN TOMKOWSKI

Przedstawiany czytelnikowi wybór prac Jana Tomkowskiego Słoneczne gospodarstwo. Szkice o literaturze polskiej przynosi studia, szkice i drobne artykuły napisane w ciągu minionych czterdziestu lat. Znalazły się tu wyłącznie teksty poświęcone literaturze polskiej. Najwcześniejsze, jeszcze z lat 70. i 80. minionego wieku, dotyczyły mistyki europejskiej i jej recepcji w poezji romantycznej. Już wówczas autor traktował wiek XIX jako całość, poszukując również w drugiej połowie stulecia śladów zainteresowania problemami metafizycznymi, zjawiskami paranormalnymi, teorią snów. Z tego punktu widzenia szczególnie interesującym przedmiotem badań okazała się twórczość Bolesława Prusa. Teksty poświęcone ówczesnej poezji, atakowanej często przez pozytywistycznych krytyków literackich, zmierzały do rehabilitacji pewnego fenomenu artystycznego, niesłusznie zepchniętego na margines. Dopełnieniem studiów nad literaturą polską XIX wieku stały się opracowania poświęcone Miriamowi, Żeromskiemu, Micińskiemu, a przede wszystkim Wyspiańskiemu.

Skupiając się na szeroko pojmowanej literaturze XIX wieku, postrzeganej jako najświetniejsza epoka dominacji książki w życiu człowieka (jej symbolem staje się „Biblioteka” przeciwstawiana „światu”), autor publikował systematycznie swoje przemyślenia dotyczące poezji i prozy XX wieku. Także i w tym przypadku nie ograniczał się do twórczości jednego pisarza, gatunku czy nurtu. Dążył raczej do naszkicowania pewnej całości, dlatego gdy pisał o nowatorach, takich jak w okresie międzywojennym Gombrowicz czy Schulz, nie lekceważył kontynuatorów tradycji, takich jak Dąbrowska. Spośród poetów powojennych analizował najczęściej lirykę Herberta, Grochowiaka, Rymkiewicza. Wiele miejsca w refleksji Jana Tomkowskiego zajął polski esej, od Norwida poczynając.

Badacz literatury XIX i XX wieku okazjonalnie sięgał po tematy nietypowe, analizując nawet twórczość Reja i Kochanowskiego, a także przywołując barwny obraz staropolskiej kuchni uwiecznionej w literaturze.

Tom I zbioru obejmuje szkice na temat literatury staropolskiej, romantycznej, pozytywistycznej, aż do twórczości Prusa. Tom II rozpoczynają analizy na temat dzieł Wyspiańskiego, a kończą szkice o Herbercie.

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ I TRADYCJA / 5

Słoneczne gospodarstwo / 7

Pieśni Kochanowskiego Scenariusz niezrealizowanego filmu / 14
1. Sztuka / 14
2. Świat poety / 16
3. Sztuka życia / 17
4. Trzy źródła / 18

Literatura zagląda do kuchni / 22
Epoka staropolska / 23
Wiek XVIII / 27
Wiek XIX / 31
Wiek XX / 37

CZĘŚĆ II ADAM MICKIEWICZ / 43

Wieczór z Pustelnikiem i książkami / 45

Anioł nie z tej ziemi, naróżowana kokota i hoża litewska dziewoja / 58

Pan Tadeusz, czyli „antyksiążka” / 66

Co to znaczy „być” w Panu Tadeuszu / 94

Część III MISTYKA ROMANTYCZNA / 115

Bunt i wizja / 117

List z nieba / 141

CZĘŚĆ IV CYPRIAN NORWID / 159

„Pamiętnik artysty” / 161

Norwid z listy przebojów / 171
Białe koszule / 174
Czarne dusze / 179
Przysięga dana ojcu / 181

CZĘŚĆ V POEZJA WYKLĘTA / 185

Zabijanie poetów / 187

Galicja (nie)poetycka, czyli nieszczęścia chodzą za poetami
Z życia literackiego prowincji w drugiej połowie XIX wieku / 211

Wokół Króla Salomona Poezja religijna Włodzimierza Zagórskiego / 222

CZĘŚĆ VI POZYTYWIZM / 239

Co to jest pozytywizm? / 241

Odkrycie wielowymiarowego uniwersum / 268
O tłuszczach, fosforach i lokomotywie / 268
O niebie, ziemi i machinach latających / 285
O nieskończoności, otchłani i czwartym wymiarze / 292

Żadnych szans na pozytywizm? / 305

CZĘŚĆ VII BOLESŁAW PRUS / 315

Facecje i koszmary / 317

Neurotyczni bohaterowie powieści Prusa / 334
„Wszyscy chorujemy na nerwy” / 334
Wokulski neurotyczny / 337
Izabela Łęcka jest niewinna / 349
Fantazje starego subiekta / 356
Przypadek panny Brzeskiej, czyli w walce z dyskretnym czarem,
jaki roztacza wokół siebie panna Magdalena / 361
Ten szaleniec Kazio Świrski / 371

Prawdziwe zakończenie Lalki albo co stało się z Wokulskim? / 379

Pan w czarnych okularach, czyli Prus makabryczny / 394

Nota edytorska / 405

Nota o autorze / 407

Od wydawcy / 409

Streszczenie / 411

Summary / 413

Indeks nazwisk / 415

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kanon Polski.

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Kraków 2022
Redakcja: Katarzyna Płachta
Korekta: Marek Urbaniak, Alhelí Málaga Sabogal
Skład i łamanie, przygotowanie do druku: Olga Radziszewska
ISBN: 978-83-67170-50-5