Klocek złożony z dziesięciu publ. konspiracyjnych, wydanych pod okupacją hitlerowską, o różnej proweniencji organizacyjnej i ideowo-politycznej. Na szczególną uwagę, również ze względu na swoją ogromną rzadkość, zasługują druki słynnej dywersyjnej akcji Armii Krajowej (poz. „a” i „h”) czy teksty programowe Związku Syndykalistów Polskich (poz. „e”) i Narodowych Sił Zbrojnych (poz. „f”). Więcej nt. poszczególnych pozycji pod listą.
a) [Adolf Hitler], Der Größte Lügner der Welt, [oprac. Jan Ferenc, karykatury rys. Stanisław Miedza-Tomaszewski], [Warszawa : Wydz. „N” Biura Informacji i Propagandy AK, 1942], s. 16, brak okładki; Chojnacki, poz. 311;
b) Werble Wolności, zeszyt 2, [Warszawa : Komisja Propagandy BIP. Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze, 1943], s. 8; Chojnacki, poz. 1506;
c) Werble Wolności, zeszyt 4, [Warszawa : Komisja Propagandy BIP. Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze, 1943], s. 7, [1], brak 2 k., ost. k. z naddarciami; Chojnacki, poz. 1506;
d) [Leon Marszałek] Andrzej Brzoza [pseud.], O powołaniu naszego pokolenia, Warszawa : [Główna Kwatera Szarych Szeregów] 1930 [właśc. 1940], s. 31; Chojnacki, poz. 674;
e) Kujmy Broń, [Warszawa : Związek Syndykalistów Polskich, 1940], s. 20, broszura przycięta z niewielką szkodą dla tekstu na 2 k. (vide foto); Chojnacki, poz. 1689;
f) [Jan Lilpop] Andrzej Rawicz [pseud.], O co walczą Narodowe Siły Zbrojne?, Warszawa 1943. Narodowe Zakłady Wydawnicze, s. 23, [1]; Chojnacki, poz. 1123;
g) „Żołnierz Polski w Drugiej Wojnie Światowej” nr 39, [red. Mieczysław Biernacki], Warszawa sierpień-wrzesień 1942, s. 10, egz. przycięty, brak ost. linijki tekstu na dwóch kartach; Dobroszycki, poz. 1081;
h) Staat ohne Gott, [oprac. graf. Stanisław Miedza-Tomaszewski], [Warszawa : Wydz. „N” BIP, 1942], s. [4]; Chojnacki, poz. 2895;
i) Polska i jej stanowisko w świecie, [Warszawa] : Wydawnictwo „Polska Zwycięży”, [1944], s. 4; Chojnacki, poz. 993;
j) Oszustwo „narodowe” obcych agentów, [Warszawa : Stronnictwo Ludowe „Roch”, 1943], s. 7; Chojnacki, poz. 895;
16 cm, opr. współczesna, płócienna.
-----------------------
ad a: Broszura wydana w ramach akcji „N”, najgłośniejszej akcji dywersyjnej polskiego podziemia pod okupacją hitlerowską. Rozpoczęte w grudniu 1940 r. działania, które dały jej początek, miały na celu otwarcie kolejnego, obok walki zbrojnej, frontu walki z okupantem, frontu psychologicznego – dywersji i dezinformacji. Kierowana do niemieckich żołnierzy, cywilnej administracji ziem okupowanych, volksdeutschów i reichdeutschów akcja miała negatywnie wpływać na ich morale i ich poparcie dla polityki III Rzeszy. Specjalnie powołany w tym celu wydział – „N” Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK wydawał czasopisma, broszury i druki ulotne w języku niemieckim, jako publikacje rzekomej opozycji antyhitlerowskiej w Rzeszy. Niniejsza broszura, której tytuł znaczy „największy kłamca świata”, składa się z przemyślnie zestawionych, sprzecznych ze sobą fragmentów wypowiedzi zaczerpniętych z Mein Kampf i mów Hitlera. U niemieckich czytelników praca ta miała podważyć wiarę w nieomylność führera, pokazać, że jego zapewnienia są bez pokrycia i nie przekładają się na rzeczywistość wojenną. Wydawnictwo zostało ozdobione trzema karykaturami wodza Rzeszy, autorstwa bodaj najbardziej płodnego ilustratora druków podziemnych tego okresu, znakomitego grafika, Stanisława Tomaszewskiego ps. „Miedza”, absolwenta warszawskiej ASP, ucznia wybitnych polskich artystów – Wojciecha Jastrzębowskiego i Karola Tichego. Tomaszewski pełnił funkcję głównego plastyka BiP AK i szefa zespołu grafików Wydziału „N”.
ad b: Tomik wierszy patriotycznych, wydanych przez Biuro Informacji i Propagandy AK; wśród autorów (anonimowo): Adam Mickiewicz, Władysław Broniewski, Karol Hubert Rostworowski, Aleksander J. Kamiński, Jan Szczawiej i inni.
ad c: J.w.; wśród autorów: Jan Kasprowicz, Zofia Zawadzka, Jan Szczawiej i inni.
ad d: Refleksje działacza harcerskiego, późniejszego naczelnika Szarych Szeregów, na temat przyczyn upadku Polski, jego krytyka polityki i programu ekonomicznego II RP, rozważania aksjologiczne i socjologiczne nad charakterem narodowym Polaków, wskazówki odnośnie do podniesienia kultury obywatelskiej i kultury pracy, apel o współdziałanie między obozami politycznymi, czy tezy o powołaniu młodego pokolenia. Jak pisze sam autor, jest to „próba odpowiedzi na pytania: co chcemy wnieść do nowego życia Drugiej Odrodzonej Polski”. Nie tworzy on jednak programu politycznego, ale walczy o ożywienie moralne narodu. Broszura odbiła się głośnym echem, wznawiana w Londynie (ca 1941) i we Włoszech (1945).
ad e: Podstawowa deklaracja programowa Związku Syndykalistów Polskich, konspiracyjnej organizacji, wywodzącej się z przedwojennej lewicy sanacyjnej i związków zawodowych. Główną organizatorką ZSP była lewicowa inteligencja pod kierownictwem prof. Kazimierza Zakrzewskiego – cenionego historyka-bizantynisty, zamordowanego później przez hitlerowców podczas akcji AB. Ideologia Związku opierała się na krytyce zarówno kapitalizmu jak i reżimu sowieckiego, przeciwstawiając im wizję bliską sorelowskiego syndykalizmu, tj. ustroju socjalistycznego, którego podstawą staną się związki zawodowe, a centralizm państwowy zastąpiony zostanie federacją wolnych gmin. Doktrynę ZSP cechował silny patriotyzm i dążenie do kulturowej wielkości narodu. Organizacja wydawała liczną prasę, ale przede wszystkim prowadziła walkę zbrojną, atakując władze okupacyjne, volksdeutschów czy konfidentów, współpracując z AK, w strukturach której sformowała 104 Kompanię ZSP, wsławioną walką w Powstaniu.
ad f: Broszura programowa organizacji zbrojnej polskich nacjonalistów. Autor jako cel walki widzi wielką Polskę – od Odry i Nysy na zachodzie, skąd Niemcy muszą zostać wygnani, po ziemie I RP na wschodzie. Silnie antyniemieckiej (antygermańskiej) i antysowieckiej (ale nie antyrosyjskiej) wymowie tekstu, towarzyszą wezwania do jedności słowiańskiej, projekty Związku Zachodniosłowiańskiego, ale przy tym skrajnie antyukraińskie deklaracje i wezwania do eksterminacji ludności ukraińskiej: „Wołyń i Ziemia Czerwińska były, są i będą polskie. Ukraińcy zaś, usiłujący […] utworzyć własne państwo Zachodnio-Ukraińskie – muszą być przez nas przede wszystkim pobici, następnie sprawiedliwie i ciężko ukarani, [...] Armia Polska oczyści nareszcie umęczone ziemie z ukraińskiej hajdamaczyzny. Wówczas nadejdzie dzień sprawiedliwości, sądu i kary”.
ad g: Dodatek do czasopisma „Żołnierz Polski” (nr 7/1942), poświęcony głównie teoretycznym i praktycznym zagadnieniom obsługi broni, charakterystyka różnych jej modeli: karabin Mauzer wz. 98, pistolety „Vis”, Parabellum 0.8, karabin maszynowy wz. 34, lekki granatnik G.W. 36, moździerz wz. 31 „Stockesa” i in., ponadto m.in. „teoria strzału i prowadzenie ognia”.
ad h: Druk ulotny wydany w ramach akcji „N”. „Na pierwszej stronie karykatura autorstwa Stanisława Miedzy-Tomaszewskiego z podpisem «Gott mit uns!», przedstawiająca Hitlera stojącego na górze porzuconych krzyży i obrazów, ciągnącego na sznurze Chrystusa dźwigającego krzyż, bitego pejczem przez przez Himmlera na tle zamkniętych w więzieniu księży. Tekst dotyczy prześladowania kościoła katolickiego i ewangelickiego w Niemczech” (cyt. z Chojnackiego). Wspomniana karykatura jest jedną z najczęściej reprodukowanych grafik okresu okupacji hitlerowskiej w Polsce.
ad i: Patriotyczny druk niezidentyfikowanej proweniencji, wskazujący na uznanie dla Polski na arenie międzynarodowej, w szczególności ze strony Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, za to, że „jako pierwsza stanęła na drodze podbojów Hitlera”. Autor uspokaja, że dzięki sojuszowi z Zachodem Polska odrodzi się, „z ofiary krwi i życia Narodu Polskiego powstanie nowa Polska, Polska rządna, sprawiedliwa i silna”.
ad j: Wydawnictwo konspiracyjnej partii ludowcowej, utworzonej przez prezesa międzywojennego Stronnictwa Ludowego i wieloletniego marszałka Sejmu Macieja Rataja, zamordowanego w Palmirach w ramach akcji AB. Broszura skierowana jest przeciwko Polskiej Partii Robotniczej, demaskując ją jako sowiecką agenturę i targowiczan, prorokując, że pod rządami PPR „tragedia chłopów ukraińskich, którzy do ostatka bronili się przed kolektywizacją, u nas zamieniłaby się w istotne piekło”. „Chłopi polscy dobrze wiedzą, gdzie ich miejsce. Nie ma go tam, gdzie w taki lub inny sposób byłaby bezwzględnie gwałcona ich wola, nie ma tego miejsca dla chłopów w obozie totalizmu faszystowskiego, ani też w obozie dyktatury komunistycznej”.
-------------------
Literatura:
- J. Borkowski, Od pomysłu tajnych drukarń do broszury propagandowej. Na przykładzie „Der Grösste Lügner der Welt” (kolekcje.muzeumwarszawy.pl)
- tenże, Okupacyjna satyra Stanisława Tomaszewskiego „Miedzy” w ramach Akcji „N” (j.w.)
- W. Chojnacki, Bibliografia zwartych i ulotnych druków konspiracyjnych..., Warszawa 2005
- L. Dobroszycki, Centralny katalog polskiej prasy konspiracyjnej 1939–1945, Warszawa 1962
- G. Załęski, Satyra w konspiracji, Warszawa 1958
