Odczynianie uroków
Jeanne Favret-Saada

Stan idealny

„Już przy pierwszym spotkaniu pani Flora domagała się, abym wymieniła nazwiska wrogów, których mogłam sobie narobić. I chociaż nie wierzyłam, by jakiś czarownik mógł rzucić urok i sprowadzić na mnie chorobę, nie wierzyłam, że nazwanie kogoś po imieniu może zabić, zupełnie nie potrafiłam podać jakiegokolwiek nazwiska. Za każdym razem, kiedy pani Flora, uderzając w stół kulami, nalegała, bym to uczyniła, czułam w głowie całkowitą pustkę, jak pacjent, który ma na polecenie psychoanalityka wypowiadać wolne skojarzenia”.

Antropolożka, która została również psychoanalityczką, relacjonuje tu dalszy ciąg swoich badań i przemyśleń na temat czarownictwa w Bocage'u w północno-zachodniej Francji. Stała się - początkowo mimowolnie - uczestniczką badanych przez siebie procesów. Niektórzy widzieli w niej zamawiaczkę, inni - ofiarę uroków. Tworzyła w ten sposób podwaliny pod antropologię „symetryczną”, która traktuje obie strony komunikacji etnograficznej jako równorzędnych partnerów. Teraz powraca do materiałów dotyczących czarownictwa, stawiając pytanie, w jaki sposób „zaangażowanie emocjonalne” wpływa na konstruowanie dyskursu naukowego, w tym wypadku na temat czarownictwa.

Jeanne Favret-Saada jest autorką książek: Śmiercionośne słowa, zabójcze uroki (1977, wyd. pol. 2012); Corps pour corps. Enquete sur la sorcellerie dans le Bocage (wpółaut. Josée Contreras, 1981); Le Christianisme et ses juifs, 1800-2000 (współaut. Josée Contreras, 2004); Algérie 1962-1964. Essais d'anthropologie politique (2005); Comment produire une crise mondiale avec douze petits dessins (2007).

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne /7

Rozdział pierwszy
Preludium /10

Rozdział drugi
Bezwiedna terapia / 26
Psychoterapeuta, antropolog, tubylec / 26
Nomenklatura czarownictwa /31
Podmioty sprawcze czarownictwa / 32
Ontologiczne atrybuty podmiotów sprawczych i ich działań /33
Jak opowiadać o czarach / 35
Opowieści egzemplifikujące / 36
Opowieści motywujące /42
Teoria a praktyka / 53

Rozdział trzeci
Wynalezienie terapii / 55
Porównanie opowieści egzemplifikujących / 57
Rzucanie i zdejmowanie uroku / 63
Podmioty czarownictwa / 67
Jednostki pozbawione „siły” / 67
Zamawiacze / 70
Czarownicy /70
„Nienormalna siła” / 72
Przepływ „siły” / 72
Źródło „siły”/73
Skutki „siły” / 76

Rozdział czwarty
Szelma złośliwa, sąsiadka fałszywa /81
Ramy terapii / 82
Zdrowienie wbrew sobie . . . 83
Przełącznik agresji / 90
Talia kart do pikiety jako ilustracja przebiegu terapii /94
Karty o znaczeniu stałym /95
Karty o znaczeniu dowolnym / 97
Dowód z kart tarota/99
Rozbrajanie źródeł lęku /102
Zalecane czynności /103
Magnetyzujący głos terapeutki / 105
Talia tarota panny Lenormand / 107

Rozdział piąty
Rozbitkowie porządku symbolicznego / 123
Kiedy państwo prawem sankcjonuje obyczaj /125
Bierny opór a entuzjastyczne uczestnictwo /126
Prace kobiece jako droga do ocalenia /127
Terapia jako praca domowa / 132
Kto nie może być „indywidualnym wytwórcą”/134
„Odkąd na swoje poszedłem” /137
Instytucja nadrabiania braków / 142

Rozdział szósty
Zaangażowanie emocjonalne /147

Bibliografia / 165
Źródła / 168
Podziękowania /169