PAMIĘTNIK OCALONEGO Z ZAGŁADY ŻYDA----127 stron , ilustracje

We wstępie opisane zachowanie Żydów po wkroczeniu Armii Czerwonej : "Opowiadali Żydzi o Polsce i stosunkach w Polsce w tak kłamliwych słowach ,że o zgrozo, człowiek nie mógł tego zrozumieć, jak można coś podobnego mówić, gdy wcale dane rzeczy nie istniały" ......" NA JEDNEGO Z NAS DONIEŚLI....."

Michael Hauptman (Michał Mirski - 1916 - 1990 ) był jednym z niewielu, którym udało się przeżyć likwidację Żydów w jego rodzinnej miejscowości, Uryczu (powiat Drohobycz), przeprowadzoną przez hitlerowców, w ścisłej współpracy z miejscową ludnością ukraińską, w sierpniu 1941 roku. Ukryty na strychu, przez szpary między deskami Autor obserwował śmierć swojej rodziny oraz sąsiadów.

Wspomnienia te są wyjątkowym, jedynym świadectwem nieznanego i nieopisanego dotąd pogromu - jednego z wielu, jakie dotknęły Żydów ze strony ich sąsiadów po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. Autor opisuje także dalsze losy zbrodniarzy, przedstawiając sylwetkę głównego sprawcy i przywódcy mordu oraz historię jego procesu sądowego.

zbrodniarz występujący w książce:

Pieter Nicolaas Menten znany również jako Johann Peter Menten oraz Peter Nicolaus Menten (ur. 26 maja 1899 w Amsterdamie[1] lub Rotterdamie[2], zm. 14 listopada 1987 w Loosdrecht(niderl.) w Holandii[3]) – holenderski przedsiębiorca i kolekcjoner dzieł sztuki. Zbrodniarz wojenny, jako sprawca morderstw na Polakach i Żydach[4] i zaboru ich mienia dokonanych w lecie 1941 na inteligencji polskiej[5]. Był szóstym na liście najbogatszych Holendrów, majątek swój zgromadził dzięki grabieży wojennej, głównie z terenu Polski.

W wyniku afery upadłościowej mającej miejsce w Gdańsku był poszukiwany przez policję, w 1923 schronił się wraz z żoną we Lwowie[2][6]. Wówczas zakupił od księżnej Marii Lubomirskiej obszar 8 tys. akrów terenów leśnych[6]. Nabył także cukrownię, fabrykę zapałek, rafinerię ropy naftowej. W 1924 został aresztowany. Po zwolnieniu osiadł we Lwowie i trudnił się handlem, także kupując obrazy[6], szczególnie obracając się w kręgu handlarzy antykami. W okresie międzywojennym był znany w Holandii jako największy importer drewna z Europy Wschodniej[6]

Od 1937 miał obywatelstwo polskie[2]. Kupił w Polsce majątek ziemski zlokalizowany we wsi Sopot koło Stryja, w wyniku procesu sądowego w 1938 uzyskał majątek Podhorodce. Był uczestnikiem wielu procesów sądowych, przejmując grunty i nieruchomości, w tym także należące niegdyś do księżnej Lubomirskiej. Długotrwałe procesy i afery odbijały się szerokim echem we lwowskiej prasie[4].

Mimo że wyrobił sobie renomę cwaniaka i oszusta, posiadał we Lwowie szerokie kontakty wśród ważnych osób w mieście. Bardzo dobrze był obeznany ze zbiorami sztuki wielu lwowskich kolekcjonerów, w tym hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego, bywał w domach zamordowanych później prof. Tadeusza Ostrowskiego, prof. Jana Greka czy premiera Kazimierza Bartla. Zdobyte w czasie tych wizyt rozeznanie stanu posiadania majętnych profesorów pozwoliło mu na późniejsze zainicjowanie morderstw i przejęcie cennych przedmiotów stanowiących ich własność. Podawał się za konsula holenderskiego, mimo że faktycznie konsulem był jego brat Dirk Menten. W krótkim czasie opanował język polski i ukraiński, polskie służby specjalne podejrzewały go o szpiegostwo, za co został aresztowany latem 1939[7].

We wrześniu 1939 brał czynny udział w zbrodni na kilkudziesięciu polskich żołnierzach we wsi Urycz, którzy byli rozstrzeliwani i żywcem spaleni w stodole[8]. Po kampanii wrześniowej zamieszkał w swoim majątku koło Stryja, a po agresji ZSRR na Polskę został aresztowany przez Sowietów pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemców, jednak wskutek interwencji Żyda Samuela Schiffa został zwolniony[6]. Następnie przebywał we Lwowie, a w grudniu trafił do Krakowa, po czym powrócił na krótko do Holandii[6]. Po powrocie w 1940 podjął z własnej inicjatywy współpracę z nazistami, oferując im swoje usługi. W Krakowie zamieszkał przy ul. Grottgera 12. Był właścicielem łuszczarni ryżu „Oryza” w Krakowie-Bieżanowie, handlował dziełami sztuki oraz sprawował funkcję treuhandera (powiernika), komisarycznego zarządcy antykwariatów pożydowskich w Krakowie. W lecie 1941, podczas zajęcia przez Niemców Lwowa, był tłumaczem w Einsatzkommando dowodzonego przez Schöngartha. Według relacji świadków działał wówczas w mundurze SS-Hauptscharführera i był odpowiedzialny za przejmowanie dzieł sztuki[6]. W 1941 powrócił z oddziałami hitlerowskimi na tereny, w których był aktywny przed wojną i dokonywał zbrodni na ludności polskiej i żydowskiej w Uryczu i Podhorodcach na południe od Borysławia[9]. W czerwcu 1941 będąc w stopniu Hauptsturmführera SS pojawił się wraz z oddziałami niemieckimi we Lwowie[10]. Był inspiratorem i współodpowiedzialnym za rabunek dzieł sztuki z mieszkań zamordowanych profesorów lwowskich (w tym osobiście przejął majątek w mieszkaniu prof. Tadeusza Ostrowskiego[6]) oraz wywóz z Polski (Generalnego Gubernatorstwa) w 1943 do Holandii trzech (lub czterech[11]) wagonów dzieł sztuki. Osobiście dokonał zemsty na krewnych Izaka Pistinera, przedwojennego właściciela terenów leśnych, z którym przed wojną prowadził interesy i przegrał z nim sprawę sądową w 1935[6] (Pistiner został zamordowany uprzednio przez Niemców, zaś Menten sukcesywnie mścił się, mordując jego bliskich, np. 6 lipca 1941 w Podhorodcach, we Lwowie[6][4]).

Zrabowane podczas okupacji we Lwowie dzieła wysyłał też do Krakowa i sprzedawał na terenie okupowanej Polski[2]. Wobec zbliżającego się frontu wschodniego w 1943 wysłał zrabowane dzieła w trzech wagonach towarowych i skierował do Holandii[6]. Władze hitlerowskie podejrzewały go i współpracujących z nim esesmanów o sprzedaż dzieł na własną rękę („plądrowanie i rabunek we Lwowie”), w latach 1942–1943 prowadzone było śledztwo, które jednak zapewne za sprawą protekcji wysoko postawionego Eberharda Schöngartha nie przyniosło rezultatów. Po powieszeniu w 1946 Schöngartha przez Anglików wdzięczny Menten utrzymywał jego córkę[2]