wersja po angielsku---------------------------------------------------------------------------------------Stella Zylbersztajn-Tzur (ur. w 1925 roku w Łodzi) – ocalała z Holocaustu Polka[1] pochodzenia żydowskiego, która doprowadziła do nadania przez Jad Waszem odznaczenia „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 23 Polakom. Przed wyjazdem z Polski i kilka lat w Izraelu była siostrą zakonną zakonu

karmelitów. W Izraelu pracowała jako pielęgniarka, dziś jest działaczką społeczną

Polka pochodzenia żydowskiego, która jest autorką książki “A gdyby to było Wasze dziecko”. Wojnę przetrwała ukrywana przez 25 polskich rodzin z Łosic i okolicznych wsi. Doprowadziła do nadania przez Yad Vashem odznaczenia „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 25 Polakom

Wychowała się w świeckiej rodzinie żydowskiej. Większość okupacji spędziła na Podlasiu. Zdołała przetrwać dzięki sile własnej determinacji i przy pomocy ze strony Polaków. Jeszcze w trakcie okupacji, gdy się ukrywała, nastąpiło jej zbliżenie z religią katolicką – po wojnie przyjęła chrzest. Później wstąpiła do zakonu. Spędziła w nim ponad dwie dekady życia. Przyszła na świat 29 listopada 1925 r. w Łodzi. Jej rodzice – Salomon i Gitla Zylbersztajn w buncie przeciw ortodoksyjnym rodzicom prowadzili laicki/niereligijny tryb życia. Krótko po zajęciu Łodzi przez wojska niemieckie w budynku sąsiadującym z mieszkaniem Zylbersztajnów utworzono komisariat policji. Nocami zza ścian często dobiegały wrzaski torturowanych ludzi. 16 listopada 1939 r. Salomon wyruszył do Rosji. Niedługo potem Gitla i Stella udały się jego śladami do Sarnaków, oddalonych kilka kilometrów od granicy. Miały przedostać się przez zamarznięty Bug. Przeprawę tę trzeba było jednak przełożyć po tym, jak Stella ciężko rozchorowała się na grypę lub anginę. Kiedy doszła już do siebie, lód na rzece się stopił. Po tym jak szanse ewakuacji do ZSRS spadły do minimum, wyjechały do Łosic na Podlasie, gdzie zamieszkiwali ich krewni. Ostatnia wiadomość od ojca skierowana ze Lwowa pochodziła sprzed niemieckiej inwazji na ZSRS 22 czerwca 1941 r. Prawdopodobnie padł on ofiarą jednej z niezliczonych akcji likwidacyjnych na tyłach frontu wschodniego. Getto w Łosicach zostało utworzone we wrześniu 1941 r. Miało charakter otwarty, wciąż możliwe było więc nawiązywanie kontaktów z miejscową ludnością polską. Paradoksalnie, sytuacja Gitli i Stelli nie uległa pogorszeniu. Ich głównym źródłem utrzymania stała się sprzedaż wyrobów wełnianych – efektów wielogodzinnego szydełkowania, w którym obie kobiety nabrały iście mistrzowskiej wprawy. Cieszyły się sporym wzięciem wśród miejscowych Żydów i gojów – gdy skonfiskowano im wełnę czy inne materiały, polska ludność często okazywała im pomoc. Czerpiąc użytek z nienagannej polszczyzny i nie wzbudzającego większych podejrzeń wyglądu, często jeździła pociągiem do Warszawy szmuglując żywność, z powodzeniem wcielając się polską wieśniaczkę (w drodze powrotnej z jednej z takich wypraw natrafiła na szmalcownika, który wydał ją Niemcom – na komisariacie zachowała jednak zimną krew). W listopadzie 1941 r., ponownie przebywając w Warszawie, weszła do getta, by spotkać się z krewnymi. Upiorne wrażenie wywarł w niej widok rozsianych po ulicach niepogrzebanych zwłok oraz tłumu żebraków przed wejściem do eleganckich lokali – jak kawiarni na Lesznie, której właścicielką była jej ciotka, Zajdowa, gdzie poczęstowano ją kawą z sernikiem. Słowem nie wspomniała o przeżyciach w dzielnicy zamkniętej po powrocie do Łosic, by nie wzbudzać niepokoju. Akcja likwidacyjna w Łosicach nastąpiła nocą 22 sierpnia 1942 r. Gitla i Stella dowiedziały się o tym z nieznacznym wyprzedzeniem od znajomych funkcjonariuszy policji żydowskiej. Tuż przed rozstaniem z matką Stella zauważyła u siebie silną potrzebę przeżycia, nawet za wszelką ceną,

kontrastującą z rosnącym fatalizmem matki. Postanowiła uciec. Rozpoczął się wówczas pierwszy najtrudniejszy/najbardziej dramatyczny etap okupacyjnej tułaczki trwający do jesieni 1943 r., gdy trafiła go gospodarstwa Piechowiczów. W międzyczasie, przez ponad rok, wielokrotnie zmieniała miejsce ukrywania (zwykle były to krótkie/tymczasowe pobyty – z obawy denuncjacją grożącą zastosowaniem odpowiedzialności zbiorowej wobec wszystkich mieszkańców wsi, których jeden bądź więcej mieszkańców ukrywa Żyda). Parała się różnymi zajęciami, zachorowała na tyfus. Przeżyła niezliczone chwile grozy, z których wyszła obronną ręką. Jak wówczas, gdy niemiecki oficer – częsty gość w posiadłości, w której zdarzyło jej się ukrywać – zaprosił ją do tańca czy podczas spotkania z granatowymi policjantami.
Zdarzały się też krótkie chwile radości czy wytchnienia. Jak wtedy, gdy ponownie spotkała się z matką. Niestety, Gitla Zylbersztajn nie przeżyła wojny – w marcu 1943 r. wydał ją Niemcom syn leśnika z miejscowości Bolesty. Była bita/torturowana, ale nie zdradziła tych, którzy ją ukrywali. W pamięci Stelli szczególnie odcisnęły się wcale nierzadkie przejawy dobroci/człowieczeństwa, jakich doświadczyła u Polaków. Pisze o nich wspomnieniach. „…Kaliccy umieścili mnie w jednym z gościnnych salonów, nakryli do obiadu biały obrus. Dziwne było poczuć się znowu człowiekiem, siedząc przy stole i posługując się widelcem i nożem. A przecież na słomie u Radzikowskich [poprzednim miejscu tymczasowego schronienia,W podziękowaniu za uratowane życie Stella Zylbersztajn-Tzur doprowadziła do przyznania odznaczeń Instytutu Yad Vashem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 25 Polakom. Medale otrzymali: Aniela Kalicka z Pietrus, Wacław i Anna Radzikowscy z Szańkowa, Irena i Ezechiel Romaniukowie z Łosic, Halina Ługowska, Zygmunt Ługowski, Józefa i Andrzej Zdanowscy, Stanisław Zdanowski, Rozalia Wielogórska, Franciszek Wielgórski, Józefa Ułasiuk, Jan Ułasiuk, Janina Mróz, Stanisław Mróz, Władysława Piotrowska z Łosic, Helena Kaźmierczak-Gruszka z Rudnika, Lucyna i Marian Piechowiczowie, Józefa Radzikowska, Józefa i Józef Zbuccy z Łosic, Wacława Jezierska, Anna i Kazimierz Gałeccy z Szańkowa i Józef Izdebski z Pietrus