Stan bardzo dobry-JAK NOWA --- 201 strony, 2015 rok, miękka okładka --- - PODKREŚLEŃ CZERWONYCH czy ZIELONYCH FIZYCZNIE NIE MA!

Świadectwa Zagłady. W rumowisku pamięci

DOROTA KOZŁOWSKA

„Jest to z pewnością najwybitniejsza praca o funkcjonowaniu pamięci ofiar Zagłady, która ułatwia zrozumienie olbrzymiej literatury wspomnieniowej i tego, co nazywamy historią oralną.”

Paweł Śpiewak

Nakładem Żydowskiego Instytutu Historycznego ukazała się książka „Świadectwa Zagłady. W rumowisku pamięci” autorstwa wybitnego badacza literatury Zagłady Lawrenca L. Langera. Książka to wnikliwa analiza świadectw wideo, do których autor dotarł dzięki Fortunoff Video Archive for Holocaust Testimonies przy Uniwersytecie w Yale – udało się tam zgromadzić ponad tysiąc czterysta różnej długości nagrań. Książka udowadnia, że o literaturze, a przede wszystkim wspomnieniach związanych z Zagładą warto mówić nowym, przemyślanym językiem. To temat stale obecny w kulturze i dyskursie historycznym. I choć wydaje się, że napisano już wiele, to kolejni autorzy, a wśród nich Langer, udowadniają, że można i trzeba szukać wciąż nowych sposobów opowiadania i chyba przede wszystkim słuchania, dojrzałego, odwołującego się także do wcześniejszych wypowiedzi, całej bogatej biblioteki uzupełnianej przez lata. Najważniejsze jednak, to uważne wysłuchanie, bo to ono ma być celem wszelkich badań nad Zagładą. Przecież pisanie o niej bez uważnego wsłuchania się w głos świadków traci sens.

Langer koncentruje się głównie na problemie pamięci, narracji oraz ciągłości biografii. W wielu miejscach rozszerza obszar swoich badań o kwestie tożsamości, roli odbiorcy oraz języka, jakim mówi i pisze się o Zagładzie. Znajdziemy tu odwołania do ważnych prac na jej temat – autor w pewnych momentach dokonuje ich twórczego przedefiniowania i nowego, świeżego spojrzenia na problemy, które są w nich poruszane. Książka wymaga więc od czytelnika skupienia i bardzo uważnej lektury, ułatwia ją jednak spójna i przemyślana struktura. Langer bada biografie poszczególnych osób, patrząc na nie przez pryzmat pięciu, wyróżnionych przez siebie, rodzajów pamięci – głębokiej, udręczonej, upokorzonej, skażonej, nieheroicznej. I właśnie ta ostatnia szczególnie przykuwa uwagę, pisząc o niej Langer w dużej mierze koncentruje się na języku, robi to oczywiście również w innych miejscach, jednak w tym przypadku rozważania nad warstwą językową mogą istotnie wpłynąć na odbiór prezentowanych historii. Poddaje rewizji sposób, w jaki próbujemy je analizować i relacjonować.

Książka porusza temat tych, którzy przeżyli Zagładę (o ile użycie tego słowa w takim kontekście jest właściwe), ale też tych, którzy próbują wysłuchać, zrozumieć i skomentować ich relacje (o ile zakładamy, że to możliwe). Zastanawia się nad fenomenem historii mówionych/ świadectw wideo, które w przeciwieństwie do świadectw pisanych pozbawione są strategii i środków literackich. Pełna jest odwołań, celnych dygresji, a Langer na każdym kroku udowadnia, że jest erudytą, trafnie nawiązując do literatury (Conrad, Szekspir, Havel, Dante, Brodski etc.), badaczy tematu Zagłady (Charlotte Delbo, Primo Levi, Gilbert etc.) czy filozofii.

„Świadectwa Zagłady. W rumowisku pamięci” to cenny głos w dyskusji na Zagładą, a szczególnie językiem, jakim się o niej mówi, ale to też książka niełatwa w odbiorze, wymagająca od czytelnika pewnego przygotowania i wiedzy. Nie jest jednak przez to niedostępna, raczej stanie się dobrym impulsem do poszukiwań i głębszych studiów.