Terapia Gestalt opiera się na procesie eksperymentowania uczestnika z samym sobą, odkrywania własnych możliwości, rozszerzania świadomości własnego doświadczenia, podejmowania wyborów, decyzji i ryzyka dotyczących wzorów zachowania. Zadaniem terapeuty jest proponowanie różnorodnych procedur i sytuacji, które mają być pomocne w efektywnym przebiegu tego procesu. Terapia zmierza do takiego stanu, w którym uczestnik stanie się samowystarczalny i będzie gotowy do samodzielnego kontynuowania pracy nad sobą, nad własnym rozwojem.
Podstawą procesu terapeutycznego jest świadomość i doświadczanie kontaktu z samym sobą i z otoczeniem. Uwaga i aktywność terapeuty jest skoncentrowana na pomaganiu pacjentowi w rozszerzaniu i wzbogacaniu świadomości i zdolności doświadczania swego kontaktu z tym, co dzieje się w nim i wokół niego. Wiele uwagi poświęca się zwiększaniu świadomości różnych postaw i wzorów zachowania oraz myślenia, które utrwaliły się w przeszłości i są nadal kontynuowane, oraz sprawdzaniu, jakie mają znaczenie i funkcje w teraźniejszości. Terapeuta nie kieruje się założeniami i celami, określającymi zachowania czy postawy pacjenta, które powinny zostać ukształtowane w wyniku terapii. Stwarza natomiast okazje do prowadzenia przez pacjenta poszukiwań i eksperymentów, w których on sam sprawdza, co może być dla niego odpowiednie i wartościowe, a co nieodpowiednie i szkodliwe.
Podstawową zasadą jest przekonanie, że nic nie może dobrze zastąpić zdolności do samoregulacji jednostki. Oznacza to, że szczególną uwagę poświęca się rozwijaniu gotowości i umiejętności podejmowania decyzji i dokonywania wyborów przez pacjenta, a w grupie terapeutycznej nikt nie jest zmuszany czy nakłaniany do robienia czegokolwiek. Terapeuta przedstawia tylko propozycje, zaprasza do podejmowania pewnych działań, ale równocześnie czuwa, by pacjent nie czuł się zniewolony naciskiem osoby lub sytuacji i był świadomy możliwości wyboru dotyczącego własnej aktywności.