Trening interpersonalny. Proces grupowy w praktyce trenerskiej. Ryszard Kulik
Książka z osobistą dedykacją od autora.

Fragment recenzji Jacka "Jaca" Jakubowskiego
Ryszard Kulik bardzo wnikliwie analizuje swoją drogę trenerską, kolejne odkrycia i subtelnie oddaje proces dojrzewania do własnego stylu prowadzenia treningów interpersonalnych. Dzięki temu w książce uchwycone jest coś, co trudno często oddać w opisach, czy logicznych analizach. (...) Kluczem jest sztuka pracy na procesie, którą zresztą autor pięknie i wnikliwie opisuje.
Ryszard Kulik opisuje także własną drogę dojścia do stylu niedyrektywnego, który uważa za najbardziej dojrzały (…). Siłą książki jest wnikliwa, osobista analiza wpływu na metodologię treningu interpersonalnego ważnych autorów (głównie amerykańskich) i polskich twórców tego nurtu. Autor pokazuje fragment „dziejów”. Samą formułę pięciodniowego treningu interpersonalnego odkrył opisywany w książce prof. Jerzy Melibruda. (…)
Książka zdecydowanie dobra, ciekawa, stosująca różnego typu narracje, pozwalająca zrozumieć fenomen treningu interpersonalnego. Jest ważną pozycją dla rosnącego środowiska trenerskiego, coachingowego, ale też jest ciekawym materiałem dla wszelkich środowisk zajmujących się rozwojem ludzi i zmianami w cywilizacji.

Spis treści
Przedmowa – Jacek Jakubowski
Zamiast wprowadzenia. Moja własna odyseja
Podziękowania

1. Trening interpersonalny – rys historyczny

2. Co to jest trening interpersonalny oparty na procesie?
Normy związane z bezpieczeństwem
Normy związane z komunikacją
Normy związane z organizacją pracy w grupie

3. Proces grupowy. Krótka teoria wszystkiego
Proces pierwotny i wtórny
Fenomen budowania relacji

4. Dynamika grupy
Fazy rozwoju grupy
Progi w rozwoju grupy

5. Obraz grupy
Role grupowe
Normy grupowe

6. Styl pracy trenera
Gotowość do wykorzystywania struktur
Dyrektywność
Ujawnianie siebie
Współprowadzenie w parze trenerskiej

7. Trener wobec grupy
Odpowiedzialność trenera
Standardy etyczne w pracy trenera

8. Trening interpersonalny w kontekście kulturowym
Amerykański produkt
Ciemna strona rozwoju osobistego
Narcystyczna osobowość naszych czasów
Trening interpersonalny wobec epidemii narcyzmu

9. Trening interpersonalny oparty na procesie – dosłownie

Dodatek. Refleksje o procesie (grupowym)

Bibliografia
Nota o autorze

Ryszard Kulik – doktor psychologii, trener rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne (rekomendacja II stopnia). Od 1990 roku zaangażowany w prowadzenie grup w ramach edukacji psychologicznej i ekologicznej. Specjalizuje się w prowadzeniu treningów interpersonalnych opartych na procesie, a także grup w obszarach ekopsychologii i głębokiej ekologii.
Jego misją jest towarzyszenie człowiekowi w procesie przekraczania oddzielenia od samego siebie, innych ludzi i przyrody. Autor książek dotyczących relacji człowiek–natura, w których łączy perspektywę psychologiczną, duchową i ekologiczną, m.in. Odkrywanie natury, Stąpając mocno po Ziemi czy Człowiek wobec natury. Członek redakcji miesięcznika „Dzikie Życie”; regularnie publikuje swoje eseje również w Gazecie Wyborczej.
Laureat nagród: „Zielony Czek”, „Dobromir roku 2013” Ekologicznego Kongresu Gospodarczego, „Ekolaur 2019” Polskiej Izby Ekologii oraz Konkursu POP Science Festiwalu Nauki 2020.
Zapalony rowerzysta i włóczykij, miłośnik dzikości i prostego życia poza głównym nurtem cywilizacji. Najwięcej o sobie i świecie nauczył się, przebywając samotnie w dzikich miejscach i śpiąc w lesie pod gołym niebem.

Fragment książki
2. Co to jest trening interpersonalny oparty na procesie?
Rozszyfrujmy, co oznacza każde ze słów w tym pytaniu. Trening – jest to szczególna metoda uczenia się, oparta na własnym doświadczeniu. Trenowanie zakłada własną aktywność, która obejmuje wszystkie aspekty funkcjonowania człowieka: jego myśli, emocje i zachowania. Uczenie się w tym przypadku nie polega zatem tylko na nabywaniu wiedzy, nie polega też na ćwiczeniu zachowań. Polega na przeżyciu siebie w określonej sytuacji, co obejmuje myśli, wyobrażenia, przekonania, emocje, uczucia oraz towarzyszącą im ekspresję manifestującą się w zachowaniu. Trenowanie zakłada również gotowość do eksperymentowania i wypróbowywania nowych, alternatywnych form własnego zachowania i funkcjonowania. W szczególnej, laboratoryjnej formule zostają stworzone warunki, w których możliwe staje się sprawdzanie, jak można coś zrobić inaczej. Dzięki temu człowiek doświadcza określonych skutków, które są korzystne lub niekorzystne, co pozwala poddać refleksji własny sposób funkcjonowania i wprowadzić do niego określone zmiany.
Interpersonalny – dosłownie znaczy „międzyludzki”. W czasie treningu kontekstem osobistego doświadczenia jest zawsze drugi człowiek. To w relacji z drugim człowiekiem ujawniają się osobiste przeżycia: pojawiają się myśli, emocje i zachowania. Tłem własnego doświadczenia jest więc drugi człowiek, a w tym konkretnym przypadku kilkanaście osób tworzących grupę. Ta grupa ma określone właściwości, na które składają się: cel, normy, struktura, bezpośrednie interakcje oraz poczucie odrębności. Grupa to coś więcej niż suma jednostek wchodzących w jej skład. Zjawiska w grupie charakteryzują się określoną dynamiką, której treścią są relacje, w jakie wchodzą uczestnicy. Nie można poznać siebie w oderwaniu od ludzi, którzy są naszym zwierciadłem i poprzez sposób reagowania na nas pokazują nam, kim jesteśmy. Orientacja na relacje interpersonalne stanowi o potencjale rozwojowym treningu, ponieważ najważniejsze umiejętności życiowe mają charakter psychospołeczny.
Oparty na procesie – to określenie odnosi się do specyficznej technologii pracy podczas treningu. Opiera się ona na procesie grupowym, który jest podstawowym zjawiskiem określającym funkcjonowanie grupy. Proces grupowy to inaczej życie grupy wyrażające się w relacjach interpersonalnych. Kiedy kilkanaście osób umawia się, by spędzić ze sobą kilka dni na bezpośrednich interakcjach, wtedy rozpoczyna się proces, którego nie trzeba aranżować, planować czy prowokować. Zadaniem osoby prowadzącej jest uważne towarzyszenie, klaryfikowanie i udrażnianie komunikacji między uczestnikami. Trener czuwa również nad bezpieczeństwem, nie dopuszczając do toksycznych czy agresywnych zachowań. Specyfiką treningu opartego na procesie jest to, że prowadzący nie ma gotowego scenariusza. Trenerzy pracujący w stylu niedyrektywnym większość czasu milczą, uważnie obserwując przebieg zdarzeń. Wielu trenerów zorientowanych bardziej dyrektywnie proponuje jednak różnorodne techniki, a także wspiera osoby przeżywające trudne emocje. Jednak istotą tego rodzaju pracy jest sztuka „podążania za grupą”.
Celem tak zdefiniowanego treningu jest rozwijanie kompetencji psychospołecznych, w tym głównie:
* komunikacji (wyrażania uczuć, potrzeb, słuchania, wrażliwości na sygnały niewerbalne),
* rozwiązywania konfliktów,
* udzielania i przyjmowania wsparcia,
* budowania własnych granic i respektowania granic innych ludzi,
* integrowanie sprzecznych emocji będących skutkiem wchodzenia w bliskie relacje,
* radzenia sobie z własnymi emocjami w kontakcie z drugim człowiekiem,
* rozumienia siebie i innych,
* tworzenia warunków do dojrzałej współpracy w grupie,
* rozumienia istoty procesu grupowego.
Ponieważ praca ma charakter procesowy, osiąganie wymienionych celów nie jest planowe, lecz dzieje się niejako „przy okazji”. Warunki, jakie tworzy formuła treningu interpersonalnego, sprzyjają odkrywaniu i ukazywaniu siebie wobec innych w pełni. Sam w sobie proces ten katalizuje zmianę, choć nie jest ona w centrum uwagi. Na ten swoisty paradoks zwraca uwagę Jacek „Jac” Jakubowski, pisząc:
(…) im bardziej staniesz się sobą, tym większa nastąpi zmiana w Twoim życiu. Zmiana jako efekt pracy nad sobą, a nie bezpośredni cel działań (Jakubowski, 2015, s. 4).
W centrum życia grupowego są relacje interpersonalne i to na nich opiera się proces uczenia się i realizacja celów. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że cele treningu nie mogą nie zostać osiągnięte, gdyż ludzie zawsze wchodzą w relacje, dlatego – czy chcą tego, czy nie – realizują te cele i rozwijają swoje kompetencje psychospołeczne. Nie oznacza to jednak, że trener nie jest potrzebny lub może robić cokolwiek. Niezwykle ważne są bowiem warunki, w jakich przebiega proces uczenia się. Mogą one być bardziej lub mniej sprzyjające, stąd rolą trenera jest tworzenie takich warunków, aby uczestnicy mogli w pełni skorzystać z formuły treningu interpersonalnego opartego na procesie.
Podstawowym elementem tworzącym odpowiednie warunki do uczenia się podczas treningu interpersonalnego jest kontrakt grupowy, czyli zbiór zasad i norm obowiązujących podczas pracy. Prawdopodobnie nie istnieje jeden uniwersalny zestaw takich zasad, gdyż każdy – w zależności od preferowanego stylu pracy – sam ustanawia te zasady. W tym sensie zbiór norm zawartych w kontrakcie jest swoistym przepisem na trening interpersonalny. To oznacza, że nie podlega on negocjacji, ponieważ warunkuje przebieg treningu w określonej konwencji. Inaczej niż w przypadku pracy warsztatowej, gdzie zwykle uczestnicy grupy wraz z trenerem wspólnie wypracowują kontrakt, tutaj jest on przedstawiany grupie jako zbiór zasad wyznaczający sposób funkcjonowania na treningu i decydujący o jego charakterze. Na tej liście podczas konkretnego treningu mogą pojawić się też inne normy zaproponowane przez grupę. Jeśli wszyscy się na nie zgodzą, a trener uzna, że nie spowodują one zmiany charakteru pracy podczas treningu, to lista powiększy się o dodatkowe zapisy.