FINANSE UNII EUROPEJSKIEJ I STREFY EURO - Leokadia Oręziak

Wydanie: I
Rok wydania: 2020
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: twarda
Format: B5
Liczba stron: 217

Finanse Unii Europejskiej (UE) mają kluczowe znaczenie dla jej funkcjonowania, rozwoju i pozycji w świecie. Obejmują one zespół zjawisk, procesów, instytucji oraz zasad określających system gromadzenia i rozdysponowywania zasobów pieniężnych służących realizacji jej celów. System ten jest kluczowym czynnikiem decydującym o możliwości kontynuowania już istniejących i podejmowania nowych projektów integracyjnych w ramach UE. Używane w niniejszej pracy pojęcie finanse ma też szerszy wymiar i dodatkowo odnosi się do obowiązujących oraz przewidywanych rozwiązań prawnych i instytucjonalnych, a także mechanizmów dotyczących oddziaływania ze szczebla UE na finanse publiczne państw członkowskich, w szczególności tych, które należą do strefy euro. Stan finansów publicznych tych państw wpływa na stabilność Unii jako całości. Poza tym w istotny sposób determinuje możliwości finansowania budżetu ogólnego UE, a w rezultacie ma wpływ na skalę środków dostępnych w tym budżecie oraz na finansowanie pozabudżetowe różnych wspólnie podejmowanych przez państwa członkowskie działań.

Od stanu finansów Unii zależy realizacja jej fundamentalnych celów i wartości, co z kolei przekłada się na efekty, jakie z tytułu udziału w UE osiągają państwa członkowskie. Efekty te daleko wykraczają poza kwestie ekonomiczne i finansowe, obejmują bowiem także korzyści polityczne, społeczne i kulturalne, a poza tym wartość w istocie bezcenną - bezpieczeństwo na kontynencie europejskim. Dzisiejszy stan pokoju i współpracy w Europie postrzegany jest przez wielu ludzi, zwłaszcza młodych, jako oczywisty i naturalny, a przecież kontynent europejski w swojej nie tak dawnej historii doświadczył brutalnych wojen i innych dramatycznych zdarzeń. To właśnie dzięki trwającemu przez ponad 60 ostatnich lat wytrwałemu, konsekwentnemu wysiłkowi udało się zbudować Unię taką, jaka jest dzisiaj. Trudno sobie nawet wyobrazić, jak wyglądałaby teraz Europa, gdyby proces integracji nie został podjęty. Jego pomyślna kontynuacja zależy zarówno od instytucji unijnych, jak i państw członkowskich.

Kluczową rolę do odegrania w tym dziele ma budżet ogólny Unii Europejskiej zapewniający środki finansowe na realizację wspólnej polityki, wspólnych działań i projektów, a także wspierający unijne inicjatywy odpowiadające na nowe wyzwania, jak ochrona klimatu czy rozwój gospodarki cyfrowej. Ostateczny kształt negocjowanych obecnie wieloletnich ram finansowych na okres 2021-2027 pokaże, jakie możliwości finansowe będzie miała Unia w najbliższych latach.

Zgodnie z podpisanym w 1991 r. w Maastricht traktatem Unia Europejska jest unią gospodarczą i walutową (UGW). Wszystkie państwa UE należą zatem także do UGW. Większość z nich, a mianowicie 19 z obecnych 27 państw członkowskich, zrezygnowała z własnej waluty narodowej i weszła do strefy euro. Wobec pozostałych państw UE ma zastosowanie derogacja (odstępstwo) od ogólnej obowiązującej w tej unii zasady, że UGW jest obszarem o jednej walucie. Także Polska objęta jest taką derogacją, która byłaby zniesiona w przypadku wejścia naszego kraju do strefy euro. Szanse na to w dającej się przewidzieć perspektywie są jednak niewielkie. Strefa euro zaczęła funkcjonować od 1999 r., a jej ustanowienie należy do najbardziej znaczących efektów integracji europejskiej i najważniejszych wydarzeń w historii świata. Budżet ogólny Unii dotyczy zarówno państw strefy, jak i pozostałych państw członkowskich. Specyfika strefy euro jako obszaru o jednej walucie wymaga jednak, by dodatkowo, w sposób odrębny, poddać analizie i ocenie czynniki i mechanizmy decydujące o jej funkcjonowaniu, sytuacji finansowej, stabilności i perspektywach. Dopiero wtedy można uzyskać pełny obraz finansów Unii.

Poważny test dla zasad, na jakich została zbudowana strefa euro, stanowił globalny kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 r. w Stanach Zjednoczonych, a następnie rozprzestrzenił się na cały świat. Przyczynił się on do poważnego kryzysu zadłużenia publicznego w strefie euro. Kryzys ten ujawnił słabości istniejących w jej ramach rozwiązań mających na celu zapewnienie dyscypliny budżetowej w państwach członkowskich, a także decydujących o możliwości szybkiego podejmowania przez wspólne instytucje adekwatnych działań antykryzysowych. Problemy finansowe, które dotknęły część państw należących do strefy, stały się na tyle poważne, że powstało realne zagrożenie jej rozpadu. Ostatecznie udało się to zagrożenie prze-zwyciężyć dzięki uruchomieniu pomocy finansowej dla państw najbardziej dotkniętych kryzysem oraz dzięki nadzwyczajnym działaniom podjętym przez Europejski Bank Centralny (EBC). Doświadczenia związane z kryzysem finansowym i kryzysem zadłużenia publicznego stały się czynnikiem wymuszającym przeprowadzenie takich zmian w zarządzaniu strefą euro, które wzmocniłyby jej odporność na przyszłe kryzysy finansowe i gospodarcze oraz zwiększyłyby możliwości ich zwalczania. W niniejszej pracy zostanie podjęta analiza i ocena tych zmian. Przedmiotem badań będą też czynniki i uwarunkowania ewolucji strefy euro w kierunku unii fiskalnej oraz możliwości ustanowienia dla niej odrębnego budżetu.