Niniejszy tom stanowi hołd złożony Henrykowi Rutkowskiemu, jednemu z bardziej twórczych i oryginalnych historyków, autorowi ponad dwustu większych i drobniejszych tekstów dotyczących różnorodnej tematyki. Poświęcone były dziejom miast, miasteczek i osiedli, które zapisały się w historii naszego kraju w czasach mieszczących się między średniowieczem a niekiedy nawet dniem dzisiejszym. Autor wykorzystywał przy tym szeroki wachlarz metod stosowanych we współczesnej historiografii. Nieobce mu były zagadnienia krytyki źródłoznawczej, badania poświęcone układom przestrzennym, a dysponując głęboką znajomością tekstów źródłowych, wyciągał wnioski ze stosowanego języka, z form piśmiennictwa, nie mówiąc już o względnianiu podstawowego w jego twórczości warsztatu geografa historycznego.

Nierzadko, przez pryzmat analizowanych krytycznie źródeł, ukazywał pozornie drobne zagadnienia, które jednak znakomicie poszerzały naszą wiedzę o istotnych problemach generalnych. Na przykład studia nad kształtowaniem się tytułu księcia warszawskiego przynoszą cenne spostrzeżenia dotyczące tworzenia elit władz dzielnicowych w czasach rozbicia dzielnicowego, zaś rozprawa o Trybunale Koronnym w Piotrkowie, rodzinnym mieście Autora, stanowi ważny wkład do wiedzy o ustroju przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Podobnie artykuł o polu elekcyjnym na Woli jest kolejnym przyczynkiem do poznania mechanizmów politycznych działających w dawnym państwie polskim.

Henryk Samsonowicz

Spis treści

Tytułem wstępu

Tabula gratulatoria

Bibliografia prac Henryka Rutkowskiego

Pisma wybrane:

Recenzja: Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny IV. Powiat piotrkowski, woj. łódzkie, Warszawa 1951, w: „Przegląd Historyczny”, 43, 1952, z. 2, s. 380-386

Geografia historyczna, w: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 4, Warszawa 1964, s. 184-185

Podatek „koronacja” w Polsce na początku XVI wieku, w: Zeszyty naukowe WAP, 1967, nr 48, Seria Historyczna nr 15: Studia Historyczne Stanisławowi Herbstowi na sześćdziesięciolecie urodzin, s. 29—38

Drogi,w: Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, t. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, pod red.

W. Pałuckiego, Warszawa 1973, cz. II: Komentarz,s. 112-120

Początki tytułu księcia warszawskiego w XIV wieku, w: Warszawa średniowieczna, Warszawa 1975, s. 163-170

Pomnik wypadku Kazimierza Wielkiego,„Roczniki Humanistyczne”, t. 34, 1986, z. 2, s. 409—416

Gregoriańska reforma kalendarza,w: Kultura polska a kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1987, s. 122-130

Jakub Rodondo,w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31, Wrocław-Warszawa-Gdańsk-Łódź 1988—1989, s. 356-357.

Trybunał Koronny w Piotrkowie, w: Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź 1989, s. 111-137

Pole elekcyjne na Woli, „Rocznik warszawski”, t. 21, 1990, s. 23-45

Rocznik Ciechanowski jako mistyfikacja,„Kwartalnik Historyczny”, r. 98, 1991, nr 4, s.75-82.

Zajęcie Kujaw przez Mieszka Starego,w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej. Zbiór studiów, red. S. K. Kuczyński, t.5, Warszawa 1992, s. 109-123.

Szlachectwo Piotra Skargi,„Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 42, 1998, s. 133-138.

Granice państwowych jednostek terytorialnych, w: w: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, t. 1), cz. II: Komentarz, s. 27-35.

Mapy Perthéesa,http://mapy.geohistoria.pl/perthees/ TMH-Komentarz_do_map_Pertheesa.pdf

Źródła kartograficzne [Cartographis Sources], w: Historical Atlas of Poland in thè 2nd Half of thè 16th Century. Voivodeships of Cracow, Sandomierz, Lublin,

Sieradz, Łęczyca, Rawa, Płock, and Mazovia, ed. M. Słoń, Frankfurt am Main 2014 (Geschichte Erinnerung Politik.

Posener Studien zur Geschichts-, Kultur- und Politikwissenschaft, vol. 6), [s. 62-69]