Liber lizusorum Lizusy i oportuniści PRL Lista Rymkiewicz

Liber lizusorum
Wybór cytatów
Wybrał i wstępem opatrzył Stefan Kobierzycki

Warszawa 1991

Wanda ALTENDORF * Zygmunt BAUMAN * Lesław BARTELSKI * Jacek OCHEŃSKI * Kazimierz BRANDYS * Marian BRANDYS * Andrzej BRAUN * Tadeusz CHOJECKI * Gwido CHMARZYŃSKI * Tadeusz DOBROWOLSKI * Andrzej DRAWICZ * Józef DUTKIEWICZ * Jerzy FICOWSKI * Marek FRITZHAND * Stanisław GEBETHNER * Józef GĘBCZAK * Wiesław GÓRNICKI * Krzysztof GRUSZCZYŃSKi * Jerzy HORDYŃSKI * Helena JAWORSKA * Stefan JĘDRYCHOWSKI * Zdzisław KĘPIŃSKI * Stefan KIENIEWICZ * Leszek KOŁAKOWSKI * Szymon KOBYLIŃSKI * Tadeusz KONWICKI * Jan KOTT * Stanisław LEM * Leopold LEWIN * Stanisław LORENTZ * Kazimierz MALINOWSKI * Andrzej MANDALIAN * Antoni MARIANOWICZ * Artur MIĘDZYRZECKI * Wojsław MOLE * Stefan MORAWSKI * Sławomir MROŻEK * Andrzej PANUFNIK * Ksawery PIWOCKI * Mieczysław PORĘBSKI * Jerzy REMER * Tadeusz RÓŻEWICZ * Michał RUSINEK * Jarosław Marek RYMKIEWICZ * Adam SCHAFF * Włodzimierz SOKORSKI * Artur STAREWICZ * Juliusz STARZYŃSKI * Robert STILLER * Jan Alfred SZCZEPAŃSKI * Wisława SZYMBORSKA * Eugeniusz SZYR * Igor ŚMIAŁOWSKI * Janusz TAZBIR * Maria TURLEJSKA * Jerzy WALDORFF *Jerzy WIATR * Wiktor WOROSZYLSKI * Stanisław WYGODZKI * Jan ZACHWATOWICZ * Wanda ZAŁUSKA

Stalin — on wyjaśniał przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, do niego zwracano się jak do źródła ogrzewającego nasze życie i siły, jego myśl mieliśmy wcielać sercem pewniejszym od najtrwalszych przysiąg. Jeżeli ktoś myślał inaczej, zawsze się znalazła tania dosadność:

Aż wreszcie spuścił mordę na piersi...

Reakcjonista śnił o Andersie...

jak to ujął Antoni Marianowicz w wierszu z tomu Przejrzyste aluzje (Warszawa 1949, Ksiąźka i Wiedza). Szczęściem — nie śpi bezpieka, strzegąc ziemi panom wydartej, my tymczasem nucimy pieśń, którą Witold Lutosławski skomponował do słów Stanisława Wygodzkiego o paramilitarnej i należycie szkolącej politycznie młodzież organizacji Służba Polsce:

Tory pobiegną,

most, który pnie się,

z brzegu przez głębię,

z brzegu przez głębię,

w przyszłość nas niesie...

— co łatwo sobie przypomnieć z Kalendarza uczniowskiego na rok szkolny 1950/51 (Warszawa, Książka i Wiedza).

Przymusu układania peanów nie było. Im kto bliższy był władzy (jak Eugeniusz Szyr, który dziś odmawia pamiętania spraw, w których uczestniczył; jak Stefan Jędrychowski, który teraz przystąpił uroczyście do partii Aleksandra Kwaśniewskiego) — tym taki ktoś lepiej wiedział, jak wszystko wyglądało naprawdę. Skąd się tedy brały pochwalne pienia? Coś z istoty rzeczy uchwycił cynicznie — najmłodszy z autorów tu występujących, Jarosław Marek

Rymkiewicz: Pseudo-marksiści odmawiali nam prawa do inności, do buntu który jest przecież przywilejem młodości, przyznawali prawo do hurraoptymizmu. Śmieszni! Myśleli, że się zbuntujemy przeciwko ustrojowi. Komu służyli? (O moim pokoleniu, list pisany pod ławką, (Kronika nr. 7).

Osobnym gatunkiem literackim są deklaracje. Łatwość, z jaką je redagowano, budzi przerażenie. Niszczało tysiące zabytków sztuki będących pod opieką Państwa; nasi konserwatorzy biją raptem na alarm, że w pałacu biskupim w Krakowie (w związku z fałszowanym procesem sądowym!) znalazły się nie dość starannie przechowywane dzieła, stanowiące własność prywatną. I z miejsca protest, podpisy składane na wyścigi; na szczęście widać i te, których nie ma, jak chociażby zasłużonego profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Adama Bochnaka... Trudno zaś bez uczucia po prostu ohydy czytać Deklarację Episkopatu Polskiego, gdy aresztowany został Prymas. Nie cofnięto się nawet przed użyciem rządowego z prawem kanonicznym jawnie sprzecznego — zwrotu o pozbawieniu ks. arcybiskupa Stefana Wyszyńskiego jego funkcji! Po latach kardynał Wyszyński wspaniałomyślnie odpowie lękliwcom: w archikatedrze warszawskiej ufunduje tablicę ku czci Sekretarza Episkopatu, Zygmunta Choromańskiego; pojedzie do Łodzi przewodniczyć uroczystościom pogrzebowym po śmierci biskupa Michała Klepacza, który się był tak łatwo zgodził złożyć czołobitną wizytę Bierutowi i Cyrankiewiczowi. Gest przebaczenia należy do atrybutów piękna i dobra; obowiązek pamiętania — przysługuje prawdzie.

Za naszych dni ówcześni nadgorliwcy sami z siebie śmieją się najdonośniej. Doskonałym przykładem służy profesor Stefan Morawski, który swój osławiony skrypt wewnętrzny Państwowego Instytutu Sztuki przekazał do zbiorów publicznych z następującą dedykacją: Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego — tę dziecinną igraszkę. Dar otrzymał sygnaturę BUW 2334534. Reprodukujemy jego kartę tytułową „ książeczka bowiem nasza idzie właśnie tropem takiej wesołości. Próbka cytatów (wyjąwszy podpisy pod oświadczeniami zbiorowymi) przedstawia tylko autorów żyjących w chwili oddawania broszury do składu. Uwzględnieni zostali sami politycy, uczeni i artyści tak znani, że ich życiorysy bez trudu odnajdzie czytelnik w encyklopediach, informatorach Polskiej Akademii Nauk, słownikach twórców kultury. Starano się przypomnieć zwłaszcza osoby usłużne (przykładem Leopold Lewin): stąd niektóre postaci zaświadczają swój udział w kilku podsuwanych przez władze hasłach wywoławczych. Jeżeli ten sam autor kilkakrotnie pisał na ten sam temat (na przykład Robert Stiller) — wybrany został cytat zabawniejszy. Przy doborze literatów dbano, by czerpać tylko z twórczości tych pisarzy, których poczucie humoru i autoironii jest jako tako sprawdzone; gdzie pod tym względem zachodzi wątpliwość, wolano autora pominąć (stąd — dla przykładu — opuszczenie Juliana Stryjkowskiego). Poza obrębem uwagi znalazły się wiersze poetów, których utwory może zbyt mało cenię (do takich należy Henryk Gaworski): cytować przecież zwykliśmy jedynie wypowiedzi w swoim rodzaju znakomite. Są też dwie próbki stosowania — jak się wtedy mawiało — cytatów ochronnych bądź pochlebczych dygresji. Niedawno temu opowiedział publicznie, w druku, profesor Stefan Kieniewicz, że takie pisarskie zachowanie ułatwiało (czy też raczej w jego przekonaniu ułatwić miało) uprawianie studiów historycznych. Przytoczenie słów Bieruta lub użycie stosownego epitetu przy charakterystyce uczonych zachodnioeuropejskich albo amerykańskich pełniło rolę bezpiecznika. Niewielu naszych wielkich historyków takie zabiegi stosowało, jednakże mistrz, za jakiego słusznie wolno uważać Stefana Kieniewicza, miał wśród swych bardzo zdolnych uczniów kilku pojętnych naśladowców.

Przedstawiany tu zbiór jest oczywiście niepełny. Z niektórych perełek zebranego archiwum zrezygnowałem na razie, bo mamy akurat okres przedwyborczy, chcę zaś wierzyć, że osoby, o których myślę, zmieniły się szczerze i chcą teraz służyć dobrej sprawie. Kiedyś, gdy to już będą tylko żarty, może powiększę moje panopticum. Ale są i proste przeoczenia. Za wszelkie tego rodzaju pomyłki z góry przepraszam, licząc chętnie na łaskawych recenzentów, którzy mi je wytkną.