Książka stanowi syntetyczny wykład tego, co Platon rozumiał pod pojęciem noesis i co stało się podstawą do stworzenia współczesnej teorii poznania noetycznego, zwanej noetyką. Praca posiada dwie zasadnicze części.
Pierwsza część to rozdziały od pierwszego do trzeciego, a druga rozdziały pozostałe. Większość materiału zawartego w pierwszej części jest poświęcona wyjaśnianiu pojęć niezbędnych do określenia noesis oraz do usytuowania go pośród innych rodzajów i aspektów ludzkiego poznania. Nieco inny charakter ma rozdział trzeci. Stanowi on wykład metafizycznej struktury rzeczywistości, do której poznanie noetyczne w sposób jawny lub niejawny się odwołuje.
Druga część książki (rozdziały od czwartego do siódmego) jest próbą pokazania, jak funkcjonuje noesis w rożnych dziedzinach ludzkiej aktywności. I tak, w rozdziale czwartym omówiona została – zgodnie z tradycyjnym podziałem – ludzka działalność poznawcza (theoria), twórcza (poiesis) i moralna (praxis). Następnie w rozdziale piątym została zaprezentowana noesis w jej wymiarze międzyosobowym ze szczególnym uwzględnieniem miłości jako noetycznej więzi, łączącej osoby w większą całość (społeczność). Kolejny rozdział (szósty) stawia sobie za zadanie ukazanie miejsca i roli noesis w ludzkiej aktywności religijnej. Siódmy zaś i zarazem ostatni z rozdziałów stara się przedstawić rozwój człowieka w jego noetycznym uwarunkowaniu.

SPIS TRE§CI

Podzi^kowania................................................................................................................. 5
Nota red ak cyjn a............................................................................................................. 7
W st^p................................................................................................................................... 9
[1] Fenomen ncesis — wyjasnienie poj^c.................................................................. 19
[1.1] Platona metafora slo ric a ......................................................................... 20
[1.2] Inne istotne m e ta fo ry ............................................................................. 24
[1.2.1] W g k jd .......................................................................................... 24
[1.2.2] In tu icja ........................................................................................... 26
[1.2.3] Doswiadczenie.............................................................................. 29
[1.2.4] B iy sk ............................................................................................... 31
[1.2.5] T chnienie...................................................................................... 34
[1.2.6] S e rc e ............................................................................................... 36
[1.3] Ncesis i rodzaje in tu ic ji............................................................................. 39
[1.3.1] Intuicja zm yslo w a ..................................................................... 39
[1.3.2] Intuicja in styn kto w a................................................................. 42
[1.3.2.1] Prawdziwe m niem ania........................................... 42
[1.3.2.2] Dzialanie vis co gita tiva ........................................... 44
[1.3.2.3] Ludzkie myslenie w praktyce.............................. 49
[1.3.3] Ncesis jako intuicja intelektualna............................................ 50
[1.3.3.1] Intelekt, ktory nie jest ro z u m e m ..................... 51
[1.3.3.2] Zdolnosc poznania powszechnych zasad . . . 57
[1.3.3.3] Intuicja intelektualna a rodzaje inteligencji. . 62
[1.3.3.4] Poznanie darmo d a n e ........................................... 66
[2] Noesis na tie innych rodzajow p o z n a n ia ........................................................ 69
[2.1] Platona metafora l i n i i ............................................................................... 70
[2.2] Rozne posredniki poznawcze.................................................................. 74
[2.2.1] Spostrzezenia zewn^trzne........................................................ 75
[2.2.1.1] N a tu raz m y slu ......................................................... 75
[2.2.1.2] Niematerialnosc zmyslowej formy
poznawczej............................................................. 77
617

SPIS TRESCI

[2.2.1.3] Realnosc poznania zmyslowego.......................... 79
[2.2.2] Zmyslowe formy poznawcze wewn^trzne.......................... 82
[2.2.2.1] Poznanie przez in s ty n k t....................................... 82
[2.2.2.2] „Uniwersalny” charakter poznania
zm yslo w eg o ......................................................... 86
[2.2.2.3] Skojarzeniowe ci^gi spostrzezen.......................... 88
[2.2.3] Idee.................................................................................................... 90
[2.2.3.1] „Idea” jedn o stko w a ................................................ 91
[2.2.3.2] Ja p o d m io to w e............................................................. 93
[2.2.3.3] Idee gatunkowe, rodzajowe, ponadrodzajowe. 96
[2.2.4] P o j^ c ia ............................................................................................ 99
[2.2.4.1] „Poj^cie” p ierw otne ................................................ 100
[2.2.4.2] P o j^ ciaw to rn e ......................................................... 104
[2.2.4.3] Schematy wyobrazeniowe i modele umyslowe. 109
[2.2.4.4] Ja p rz ed m io to w e......................................................... 113
[2.3] Struktura poznania no etyczn ego ......................................................... 116
[2.3.1] Powszechna natura „idei” jednostkowej............................... 117
[2.3.2] Ujmowanie gatunkow przez „ide^” jednostkow^. . . . 120
[2.3.3] N ihil est in intellectu ... nisi ipse in tellectu s.......................... 125
[2.3.4] Zhierarchizowana natura intelektualnego swiatla . . . 128
[2.3.5] Poznanie p o d m io to w e ............................................................. 133
[2.4] Ncesis jako poznanie ukryte...................................................................... 137
[2.4.1] Oczywisto^c................................................................................... 137
[2.4.1.1] Odmiany n ao czn o sci............................................ 138
[2.4.1.2] Jasnosc i w yraznosc ................................................ 142
[2.4.1.3] Oczywistosc pewna i niepew na.......................... 145
[2.4.2] A k tu aln o sc ................................................................................... 149
[2.4.2.1] Rodzaje pami^ci zmyslowej................................... 149
[2.4.2.2] Pami^c um yslow a..................................................... 152
[2.4.2.3] Ncesis a p am i^ c ......................................................... 155
[2.4.3] N iesw iadom osc.......................................................................... 158
[2.4.3.1] Rodzaje sw iado m osci............................................ 158
[2.4.3.2] Swiadomosc uwazna i nieuw azna...................... 162
[2.4.3.3] Podswiadomosc......................................................... 165
[2.4.3.4] Przedswiadomosc i nadswiadom osc.................. 167
[3] Ncesis i rzeczyw istosc......................................................................................... 171
[3.1] Platona metafora ja s k in i.......................................................................... 171
[3.2] Przedmioty poznania i wymiary rzeczywistosci............................... 175
[3.3] Rzeczywistosc czyli to, co istn ie je ......................................................... 178
[3.3.1] Istnienie idei i slabsze rodzaje istn ien ia ............................... 178
[3.3.2] Poznanie is tn ie n ia ...................................................................... 181
[3.3.3] Kauzalny charakter „idei” jednostkowej............................... 185
[3.3.4] Substancje i przypadlosci......................................................... 192
[3.4] Rodzaje rzeczywistosci............................................................................... 195

618

SPIS TRESCI

[3.4.1] Odbitki rzeczy m aterialnych.................................................... 196
[3.4.2] Rzeczy m a te ria ln e ..................................................................... 198
[3.4.3] Byty typu m atem atycznego.................................................... 201
[3.4.3.1] Jak istniej^ p o j^ c ia ................................................ 202
[3.4.3.2] Subtelna materia poj^c............................................ 204
[3.4.3.3] Gdzie istniej^ byty typu matematycznego . . 208
[3.4.4] Idee jako rzeczywista rzeczywistosc....................................... 212
[3.4.4.1] Istnienie i d e i ............................................................. 213
[3.4.4.2] Forma istotowa id e i................................................ 215
[3.4.4.3] Przestrzeri i czas jako rozwini^cie
wewn^trznej tresci id e i........................................ 219
[4] Nossis i typy przyczynowosci zew n ^ trzn ej..................................................... 228
[4.1] Platona metafora rzem iesln ik a ............................................................ 229
[4.2] Intuicyjne uj^cie przyczyny wzorcze] — poznanie prawdy. . . . 233
[4.2.1] Prawda ontyczna i prawda p o zn aw cza .............................. 234
[4.2.2] Anamnestyczny charakter poznawania praw dy................ 235
[4.2.3] „Prawda” narzucana na rzeczywistosc.................................. 244
[4.2.4] Udzial woli w poznaniu p raw d y ........................................... 247
[4.2.5] Prawda ukierunkowana przez pi^kno.................................. 251
[4.3] Intuicyjne uj^cie przyczyny celowej — poznanie d o b ra ................ 256
[4.3.1] Dobro ontyczne i dobro moraine........................................... 257
[4.3.2] Noetyczne poznanie Dobra N ajwyzszego......................... 262
[4.3.3] Intuicyjny dobor srodkow prowadz^cych do Celu . . . 269
[4.3.4] Cel ostateczny i cele posrednie............................................... 277
[4.3.5] K alokagatia .................................................................................. 284
[4.3.6] Poruszenie serca jako ujawnianie si^ niewidzialnego
m otywu....................................................................................... 288
[4.4] Intuicyjne uj^cie przyczyny sprawczej — poznanie pi^kna . . . . 291
[4.4.1] Szcz^scie — milosc — p i^ k n o .................................................... 292
[4.4.2] Pi^kno ontyczne i pi^kno estetyczne.................................. 296
[4.4.3] Akt tw orczy.................................................................................. 300
[4.4.4] Kreatywna kontem placja........................................................ 307
[4.4.5] Natchnienie artystyczne............................................................ 312
[4.4.6] Pi^kno w sposobie przedstawiania rzeczywistosci. . . . 317
[4.4.7] Pi^kno przedstawionej rzeczywistosci.................................. 321
[5] Nossis i swiat osobowy............................................................................................ 326
[5.1] Platona metafora czlowieka jako polowki c a lo s c i......................... 327
[5.2] Dianoetyczna relacja o so b o w a ............................................................ 329
[5.3] NoetyczneJ a iT y ...................................................................................... 332
[5.4] Etapy relacji n o etycz n ej......................................................................... 338
[5.4.1] Spotkanie...................................................................................... 338
[5.4.2] W s p o ln o ta .................................................................................. 345
[5.4.3] Spolecznosc.................................................................................. 349
[5.5] Typy relacji noetycznej............................................................................. 351

619

SPIS TRESCI

[5.5.1] Typ ojcowsko-synowski............................................................. 352
[5.5.2] Typ b r a te r s k i............................................................................... 356
[5.5.3] Typ oblubiericzy.......................................................................... 360
[5.6] Poznanie przez m ilo sc ............................................................................. 363
[5.6.1] Poznanie drugiej o so b y ............................................................. 364
[5.6.2] Poznanie bycia poznanym......................................................... 367
[5.6.3] Milosc jako intelektualne s w ia t lo ........................................ 370
[6] Ncesis, czyli to, co wi^ksze od czlow ieka......................................................... 375
[6.1] Platona metafora d a im o n io n a ................................................................ 376
[6.2] Doswiadczenie religijne jako spotkanie o s o b ................................... 380
[6.2.1] Boskie Ty o so b ^ p a r e x c e lle n c e................................................ 381
[6.2.1.1] Ty ab so lu tn e ............................................................. 381
[6.2.1.2] Osobowe „wychylenie”............................................ 386
[6.2.1.3] Bezposrednie spotkanie z boskim T y.................. 393
[6.2.1.4] Boskie Ty jako pierwotna forma poznawcza. . 397
[6.2.2] Osobowa m odlitwa...................................................................... 404
[6.2.2.1] Wdzi^czno^c, pros”ba i sk ru c h a .......................... 405
[6.2.2.2] Inspiracja i rozeznawanie d u ch o w e .................. 412
[6.2.2.3] A doracja...................................................................... 417
[6.2.2.4] T w arz^w tw arz......................................................... 421
[6.2.3] W iara................................................................................................ 425
[6.2.4] Osobowe zlo................................................................................... 429
[6.2.5] Zbawienie....................................................................................... 432
[6.2.6] Swi^tosc............................................................................................ 435
[6.3] Noetyczne i spoleczne pochodzenie r e lig ii...................................... 440
[6.3.1] Jedno czy dwa zrodla r e lig ii..................................................... 441
[6.3.2] Religijny aspekt ncesis.................................................................. 446
[6.3.3] Wymiar spoleczny noetycznego doswiadczenia
religijnego................................................................................... 451
[6.3.4] Miejsce ncesis w roznych formach spolecznosci
i religijnosci............................................................................... 458
[6.3.4.1] Spolecznosci p ry m ity w n e ................................... 459
[6.3.4.2] Spolecznosci ekspansyw ne................................... 462
[6.3.4.3] Spolecznosci zinstytucjonalizowane.................. 469
[6.4] Czym jest r e lig ia ...................................................................................... 475
[6.4.1] Wi^Z re lig ijn a ............................................................................... 476
[6.4.2] Religijna natura m ilosci............................................................. 480
[6.4.3] Religia jako milosna t^ sk n o ta ................................................ 486
[7] Ncesis — narodziny p o zn an ia ............................................................................... 492
[7.1] Platona metafora ak u szera ..................................................................... 492
[7.2] T^sknota za pocz^tkiem ......................................................................... 496
[7.2.1] Punkty zwrotne w pocz^tkowym zyciu intelektu. . . . 497
[7.2.2] Istnienie ludzkie jako upadanie jestestw a .......................... 501
[7.2.3] Egzystencjalne zrodla opowies'ci o r a j u ............................... 504

620

SPIS TRESCI

[7.2.3.1] Istotne elementy biblijnej opowiesci.............. 504
[7.2.3.2] W dialogu z boskim Ty i poza n i m .............. 508
[7.2.3.3] Doswiadczalny fundament raj skiego mitu . . 511
[7.2.3.4] Poszukiwanie Ty w swiecie przedmiotowym . 516
[7.3] Obecnosc ncesis na roznych etapach rozwoju czlowieka .... 521
[7.3.1] Pocz^tek zycia lu d z k ie g o ....................................................... 522
[7.3.2] Etap w egetatyw n y .................................................................... 526
[7.3.3] Etap zmyslowy............................................................................. 529
[7.3.4] Etap ro zu m o w y ......................................................................... 535
[7.4] Rozwoj czlowieka — perspektywa n o etyczn a .................................. 539
[7.4.1] O dpre-ncesis do h ip er-n cesis................................................... 539
[7.4.2] Intelekt powszechny i intelekty szczegolowe.................... 545
[7.4.3] Ruch w dol i w g o r ^ ................................................................ 549
[7.4.4] Porz^dek ludzkiego rozw oju................................................... 553
[7.5] Samoobjawienie si^ n cesis............................................................................. 558
[7.5.1] Najwazniejsze m etafory............................................................ 559
[7.5.1.1] Przebudzenie............................................................. 559
[7.5.1.2] O swiecenie.................................................................. 562
[7.5.1.3] Ponowne narodzenie................................................ 567
[7.5.2] Ten, ktory osw ieca.................................................................... 571
[7.5.3] Udzial innych osob w wylonieniu si^ n c e s is.................... 576
[7.6] Ncesis w obliczu s m ie rc i............................................................................. 583
[7.6.1] Ncesis i l^k przed sm ierci^....................................................... 583
[7.6.2] To co ncesis moze u tr a c ic ....................................................... 587
[7.6.3] To co ncesis moze z y s k a c ....................................................... 591
Zakoficzenie...................................................................................................................... 598
B ib lio g rafia ...................................................................................................................... 605