Oświeceniowe źródła idei sekularyzmu
Redakcja: Anna Tomaszewska, Damian Barnat

Niniejsza monografia przybliża polskiemu czytelnikowi współczesne debaty nad sekularyzmem rozumianym jako koncepcja świeckiego państwa. Upadek tak zwanej tezy sekularyzacyjnej – zakładającej ścisły związek między powstaniem społeczeństw nowoczesnych a prywatyzacją lub zanikiem religii – sprawił, że kwestia wiary religijnej stała się dziś szczególnie istotna. Zebrane w tomie teksty wybitnych filozofów i historyków idei (między innymi Charlesa Taylora oraz Jonathana Israela) dzielą się na dwie główne części: Sekularyzm we współczesnej filozofii politycznej oraz Oświecenie a narodziny „świeckiej epoki”. Autorzy części pierwszej podejmują problem obecności religii w sferze publicznej w warunkach moralno-duchowego pluralizmu oraz zagadnienie uniwersalności idei sekularyzmu i tolerancji religijnej. Teksty zawarte w drugiej części dotyczą historycznych źródeł sekularyzmu, w szczególności przemian rozumienia religii, zapoczątkowanych w epoce Oświecenia. Interdyscyplinarny charakter zamieszczonych w książce artykułów pokazuje, że sekularyzm oraz wiążące się z nim rozumienie religii są zagadnieniami niezwykle złożonymi, a także mającymi u swych podstaw różnorodne procesy historyczne, chociażby w postaci wyłonienia się świeckiej wizji człowieka czy oświeceniowych prób racjonalizacji religii.

"Jak dowodzą autorzy zebranych w tomie artykułów, religia okazuje się wciąż żywym elementem sfery, którą Charles Taylor określił – za Benedictem Andersonem – mianem społecznego imaginarium. Sfera ta obejmuje nie tylko wyartykułowane pojęcia, ale także to, co w świadomości społecznej milcząco, implicite zakładane, a co wywiera wielki wpływ na ludzkie postawy i wybory. Z tego względu badania nad sekularyzmem i postsekularyzmem mają ogromną doniosłość społeczną.
Pracę tę należy określić jako niezwykle potrzebną. Debaty nad sekularyzmem częstokroć przybierają charakter sporów ideologicznych, a używane w nich pojęcia są dalekie od precyzyjnych terminów i odgrywają rolę inwektyw, straszaków itp. Sekularyzacja jest „pojęciem walczącym” (Ian Hunter). Dotyczy to również debaty publicznej w Polsce, gdzie pojęcie sekularyzacji jest silnie nacechowane ideologicznie i stosowane często jako nazwa dla degeneracyjnych procesów związanych z ekspansją liberalizmu".
Z recenzji dra hab. Witolda Nowaka, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego

Anna Tomaszewska – adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Redaktor prac Filozofia Oświecenia. Radykalizm – religia – kosmopolityzm (2015), wraz z Justyną Miklaszewską, oraz The Sources of Secularism: Enlightenment and Beyond (2017), wraz z Hasse Hämäläinenem.

Damian Barnat – adiunkt w Zakładzie Filozofii i Socjologii Turystyki Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Autor rozprawy doktorskiej Problematyka świeckości w filozofii Charlesa Taylora, obronionej w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

SPIS TREŚCI
D. Barnat, A. Tomaszewska, Religia - sekularyzm - Oświecenie. Słowo wstępne

I. Sekularyzm we współczesnej filozofii politycznej
1. Odmiany sekularyzmu:
Talal Asad, Rozważania nad sekularyzmem
J. Bauberot, M. Milot, Laickość bez granic
J. Maclure, Sekularyzm polityczny – zarys koncepcji
J. Baudouin, Ph. Portier, Laickość francuska. Próba ujęcia pewnej przemiany

2. Uniwersalność idei sekularyzmu
Charles Taylor, Czy sekularyzm może przekraczać granice?
J. Maclure, Tolerancja jako cnota obywatelska
R. Bhargava, Czy sekularyzm europejski jest wystarczająco świecki?

II. Oświecenie a narodziny "świeckiej epoki"
1. Przemiany pojęcia religii i problem tolerancji w okresie wczesnego Oświecenia
H. Krop, Radykalna reformacja czy dechrystianizacja? Religia w kręgu Spinozjańskim
J. Israel, Locke, Sminoza i filozoficzna debata o tolerancji w okresie wczesnego Oświecenia (ok. 1670 - ok. 1750)
John Marshall, Poglądy hugenotów po odwołaniu edyktu nantejskiego. Tolerancja, „socynianizm”, integracja i Locke

2. Odkrywanie innych kultur. Oświeceniowe źródła współczesnej duchowości
Margaret C. Jacob, Oświeceniowe świeckie biografie
Peter van der Veer, Religia po roku 1750

3. Krytyka oświeceniowych narracji sekularyzacji
Ian Hunter, Sekularyzacja – jak powstało nowoczesne pojęcie walczące
Graeme Smith, W dialogu z samymi sobą. Etyka chrześcijańska jako podstawa sekularyzmu