Książka opisuje trwający ponad stulecie fenomen (od połowy XVIII do poł. XIX w.) – krytykę idei oświecenia przez elity kościelne. Do idei tych należały np. nieograniczona wolność i równość, deizm, ateizm, libertynizm, materializm. Ten „sąd” nad filozofią oświecenia dotyczył sposobu i zakresu obecności idei oświeceniowych w życiu społecznym, zwłaszcza obawy przed ich szerzeniem w porewolucyjnej Europie. Krytyka ta przebiegała na na różnych poziomach – od wysokiej refleksji intelektualnej do użytkowej literatury popularnej, przeznaczonej dla masowego odbiorcy.
W książce starano się uwzględnić różne typy źródeł – literaturę teologiczną i filozoficzną, kazania, dokumenty archiwalne, refutacje i pamflety, wiersze i artykuły ponad stu autorów będących przedstawicielami Kościoła katolickiego ze wszystkich zaborów i wielu wspólnot zakonnych. Opisano też niektóre z konkretnych działań stanowiących „ofensywę kontroświeceniową”, mająca zapobiec laicyzacji, np. powołanie do życia pierwszych pism o charakterze katolickim i[nbsp]konserwatywnym profilu. Na łamach pracy przewijają się znane postaci życia politycznego, intelektualnego i kościelnego w Polsce: Adam Naruszewicz, Antoni Wiśniewski, Stanisław Konarski, Jan Chrzciciel Albertrandi, biskupi Ignacy Krasicki Wojciech Skarszewski i Jan Paweł Woronicz, oraz wielu innych.