Ryszard Filipowicz, Rodzina Baranowskich, redakcja i wprowadzenie Norbert Wójtowicz, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Wrocław 2015, 126 s.

Ze wstępu Autora:
Autentyczna historia niezwyczajnych losów ośmiu żołnierzy Armii Krajowej, połączonych więzami rodzinnymi, wyrasta z dziejów trzech pokoleń kresowej rodziny (…) Książka jest dokumentem historycznym, a opisywane zdarzenia dotyczą rzeczywistych faktów. Wiedzę o nich autor zaczerpnął z listów członków rodzin, fragmentów pamiętnika pisanego przez Irenę Baranowską „Baśkę” oraz z własnych wspomnień. Autor znał bowiem znaczącą część rodziny i miał z nią bezpośrednio kontakt.

Z wprowadzenia Redaktora książki:
„Rodzina Baranowskich” Ryszarda Filipowicza to książka opisująca losy zwykłej rodziny rzuconej w niezwykły i trudny czas wojny. Pokazując dzieje poszczególnych jej członków, Autor podkreśla ich bohaterstwo, ale ukazuje również cierpienia, których życie nie oszczędziło im zarówno w czasie wojny, jak i w okresie powojennym, gdy przyniesione na sowieckich bagnetach „wyzwolenie” oznaczało kolejne represje, prześladowania, aresztowania i łagry.
Czym jest ta książka? Niełatwo odpowiedzieć na tak postawione pytanie, bo choć jest to publikacja mówiąca o historii to przecież sam Autor podkreśla, że nie jest historykiem. Charakter tego opracowania jest dość specyficzny. Z jednej strony przy jego tworzeniu wykorzystane zostały dostępne materiały źródłowe i literatura przedmiotu. Poza materiałami już publikowanymi Autor chętnie czerpie z zachowanych listów, notatek, rękopisów czy wreszcie pamiętnika Ireny Baranowskiej-Tyman. Równocześnie jednak stworzona na tej bazie literatura, po części wspomnieniowa, wzbogacona została licznymi wtrętami osobistymi. Autor poczuwa się do takich uzupełnień, gdyż bohaterowie jego książki to ludzie, z którymi się spotykał, a niektóre z opisywanych wydarzeń to trwały element jego pamięci. W swoich wcześniejszych pracach pisał zresztą: „Znaliśmy się z Baranowskimi dobrze. Irena chodziła do tej samej klasy Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. księcia Adama Czartoryskiego co moja siostra, także Irena. Ja uczyłem się na tajnych kompletach gimnazjalnych z młodszą Baranowską, Bogusią, później żołnierzem AK. Wielokrotnie bywałem w ich domu, nie domyślając się nawet, jak ważnym miejscem był on dla wileńskiej konspiracji. Po wojnie spotykaliśmy się we Wrocławiu, gdzie Baranowscy zamieszkali na krótko. Po latach dowiedziałem się, że musieli uciekać przed wiecznie węszącym Urzędem Bezpieczeństwa. Teraz, gdy pisze te wspomnienia, spotykamy się czasem z »Baśką«, drobniutką, zawsze miłą, serdeczną i ciepłą starszą panią, całkowicie oddaną sprawom społecznym, patriotycznym i naszym – kolonijno-akowskim. Jakże godna podziwu jest postawa tej, która przeżyła tyle niebezpieczeństw, której nie ominęło więzienie, która pochowała wielu wspaniałych przyjaciół, męża i brata”.
Osobisty i miejscami emocjonalny charakter tej książki sprawia, że aby poczuć jej klimat konieczne jest przybliżenie na wstępie osoby Autora. Urodzony w 1929 r. Ryszard Filipowicz, ps. „Gryf”, to rodowity wilnianin, mieszkaniec Wileńskiej Kolonii Kolejowej, o której po latach pisał: „moja »Mała Ojczyzna«, mój – nie mój dom”. W młodości uczeń tajnych kompletów gimnazjalnych i młodociany żołnierz patrolu dywersyjnego Kedywu Bazy „Miód”. W tym czasie złożył uroczystą przysięgę przed por. Włodzimierzem Kochanowskim, ps. „Świerk”, i uczącą go historii łączniczką AK Hanną Stawryłło ps. „Staw”. Opisując ten fakt, wspominał później: „Pseudonimy nasze brzmiały groźnie, drapieżnie, kryły naszą »szczeniackość«. Koledzy radzili, bym przyjął miano »Ryś«, jednak po przemyśleniu, przyjąłem nazwę złożoną z własnego monogramu i określającą mityczne zwierzę – gryfa, którego równie drapieżny obraz znałem z etykiet na butelkach atramentu. Gryf był potworem latającym, a latanie zawsze mnie interesowało”. Wraz z kolegami był uczony zasad małego sabotażu na kolei i szkolił się w czytaniu map, budowie wagonów, technikach minerskich i strzelectwie. W czasie operacji „Ostra Brama” obsługiwał wraz z kolegami polowy lazaret w Kolonii Wileńskiej. Już po zakończeniu działań wojennych, w lipcu 1945 r., w trakcie rewizji przeprowadzonej w jego domu NKWD znalazło kawałek lontu Bickforda. W efekcie został wraz z ojcem aresztowany i osadzony w więzieniu, lecz wobec braku innych dowodów po sześciu tygodniach wyszedł na wolność. Gdy miesiąc później z więzienia wyszedł jego ojciec, cała rodzina ekspatriowała się do Polski – zamieszkali we Wrocławiu. Po przyjeździe na Dolny Śląsk w życiu Ryszarda Filipowicza rozpoczął się kolejny etap. Najpierw zdał maturę i podjął studia na Uniwersytecie Wrocławskim, a następnie rozpoczął dorosłe życie zawodowe. Niezależnie od licznych obowiązków przez cały ten okres był osobą niezwykle aktywną w życiu pozazawodowym. Najpierw harcerz, potem szybownik, społeczny opiekun zabytków, podróżnik i działacz PTTK, a nade wszystko fotografik, twórca filmów amatorskich i juror w międzynarodowych konkursach filmowych. Przełom 1989 r. sprawił, że Ryszard Filipowicz mógł wejść w następny etap swojego życia znacznie aktywniej niż do tej pory, wracając pamięcią do lat młodości i utęsknionej ziemi wileńskiej. Jest on wieloletnim aktywnym działaczem w stowarzyszeniach kresowych, członkiem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” i Honorowym Prezesem Zarządu Krajowego Towarzystwa Przyjaciół Grodna i Wilna. Od 1989 r. pełni ponadto funkcję we władzach regionalnych Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, a 10 lipca 2012 r. w Sali Sesyjnej Rady Miejskiej Wrocławia odbyły się wybory, w wyniku których został w miejsce zmarłego Jerzego Woźniaka nowym prezesem Zarządu Okręgu Dolnośląskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Ryszard Filipowicz jest autorem książek „Kolonia wileńska – czas wojny” i „Klisze pamięci. Z wileńskiej ojczyzny”, wielu artykułów o tematyce kresowej, a także tomu poezji „Wileńskie wspomnienia”. Publikowana właśnie książka „Rodzina Baranowskich” doskonale wpisuje się tematycznie w jego dotychczasową twórczość. Podobnie jak jego wcześniejsze publikacje, jest to książka o Wileńszczyźnie, ale jest to również swego rodzaju biografia zbiorowa, jest to książka o trzech pokoleniach rodziny wytrwale i z przekonaniem walczącej o wolność Polski. To osobiste wspomnienie Autora o ludziach, do których bez wątpienia odnosi się najbardziej znany i najczęściej chyba cytowany wiersz Zbigniewa Herberta:
"Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę
idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch
ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo
bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy
a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych
niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclów katów tchórzy – oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorys".
Książka Ryszarda Filipowicza jest jego staraniem, by pozostało po nich więcej niż ten życiorys pisany przez kornika, jest jego wkładem w to, by żywa pamięć o bohaterach przetrwała w kolejnych pokoleniach.