Pierwsza książka pokazująca, jak wyglądała praktyka rozwodowa na centralnych ziemiach polskich w XIX po rewolucji, jaką wprowadził dopuszczający rozwody Kodeks Napoleona. Poza analizą przepisów prawa, prezentuje ona podmioty procesu, jego przebieg i podstawy wytaczania spraw rozwodowych, przytaczając wiele cytatów z orzeczeń i zeznań świadków. Ponadto zawiera m.in. charakterystykę rozwodzącej się populacji oraz wykaz wszystkich ok. 2000 spraw rozwodowych, do których dotarł autor (choć dotąd uważano, że było ich kilka lub kilkanaście), a także liczne ilustracje.

W początkach XIX wieku na centralnych ziemiach polskich wprowadzono Kodeks Napoleona, dopuszczający cywilne rozwody. Jednak w literaturze przedmiotu wspominano dotąd o zaledwie kilkunastu przypadkach rozwiązania małżeństwa w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym, wskazując, że instytucja ta nie przyjęła się nad Wisłą.

Tymczasem autor niniejszego opracowania ustalił, że na podstawie Kodeksu Napoleona rozwiązano na ziemiach polskich około 2000 małżeństw. W monografii tej wszechstronnie prezentuje on nieznany dotąd fenomen, jakim w polskim społeczeństwie pierwszej połowy XIX wieku był rozwód cywilny. Poza przepisami prawa analizuje m.in. skalę zjawiska, przyczyny rozpadu więzów rodzinnych i przebieg procesu, a także przedstawia charakterystykę rozwodzącej się populacji.

Podstawą analiz jest obszerny materiał źródłowy, obejmujący przede wszystkim zachowane wyroki trybunałów cywilnych pierwszej instancji (m.in. działających w Bydgoszczy, Kaliszu, Krakowie i Warszawie). Wszystkie odnalezione w źródłach sprawy rozwodowe zostały wykazane w załączonym do książki aneksie.

Spis treści

Wprowadzenie    13

Rozdział 1. Sakralizacja i laicyzacja prawa małżeńskiego w Europie    29

Rozdział 2. Podmioty procesu rozwodowego    71

Rozdział 3. Przebieg procesu rozwodowego    101

Rozdział 4. Podstawy wyroków rozwodowych    167

Rozdział 5. Rozstrzygnięcia dodatkowe    211

Rozdział 6. Ogłoszenie wyroku rozwodowego przez urzędnika stanu cywilnego    231

Rozdział 7. Skala zjawiska    239

Rozdział 8. Charakterystyka rozwodzącej się populacji    259

Zakończenie    287

Bibliografia    303

Aneks    325