Monografia poświęcona architekturze gotyckiej na Rusi Koronnej. Ruś od innych ziem Rzeczypospolitej wyodrębnia się pod wieloma względami. Bywa też określana jako osobny region artystyczny, którego bogata i różnorodna sztuka powstała dzięki krzyżowaniu się wpływów i inspiracji nadchodzących z rozmaitych kierunków. Jednym z nurtów, który stanowi o bogactwie artystycznym tej dawnej prowincji Korony, jest właśnie architektura nowożytna posługująca się motywami gotyckimi.

Ogólne ramy chronologiczne dla niniejszej rozprawy mieszczą się w epoce III (tj. w czasie, gdy Ruś południowa została zjednoczona pod bezpośrednią zwierzchnością Korony Polskiej), a w ramach owej epoki w okresie pierwszym, od unii lubelskiej (1569) do wybuchu powstania Chmielnickiego (1648).

Omówienia poszczególnych budowli mają częstokroć dość drobiazgowy charakter, zarówno w części opisowej, jak i w partiach dotyczących chronologii powstania dzieł. Stało się tak z tej przyczyny, że w znakomitej większości obiekty te nie były dotąd omawiane i rozwiązania wymagają często kwestie zupełnie podstawowe, jak rekonstrukcja pierwotnej struktury czy ustalenie daty budowy.

Dr Tomasz Zaucha — (ur. 1969), kustosz dyplomowany, kierownik Działu Sztuki Dawnej w Muzeum Narodowym w Krakowie, w oddziale Pałac biskupa Erazma Ciołka. Absolwent historii sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (1993) oraz w Central European University w Pradze (1994). Od roku 1992 zaangażowany w inwentaryzację zabytków kultury polskiej na Kresach.

"Za podstawową zaletę książki należy uznać bardzo rzetelne zgromadzenie wszystkich informacji z zakresu „pierwszej historii sztuki". Pan dr Tomasz Zaucha udokumentował aktualny wygląd świątyń na bardzo dobrych fotografiach, zgromadził zdjęcia i inne dokumenty ikonograficzne, a także pomiary świątyń. Przeprowadził gruntowną kwerendę archiwalną, „wyciskając" sporo informacji z mocno rozproszonych dokumentów".
Z recenzji prof dr. hab. Piotra Krasnego

SPIS TREŚCI:

I. Wstęp. Stan badań   9
II. Tło dziejowe   17

III. Kościoły ze schyłku XVI i początku XVII w. utrzymane w tradycyjnym typie średniowiecznym   29
Gotyk na Rusi w późnym średniowieczu   29
Architektura sakralna Lwowa w wieku XVI   30
Kaplice zamkowe w Brzeżanach i Międzybożu   33
Kościół w Żydaczowie  39
Kościół w Jazłowcu   43
Kościół w Olesku  51
Kościół w Sokołówce   56
Kościół w Szczercu   60
Kościół w Dawidowie   62
Kościół w Tuligłowach   64
Kościół w Dynowie   67
Kościół farny w Mościskach oraz pozostałe świątynie Mościsk: kościół dominikanów i kaplica Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny  69

IV. Nowe typy budowli gotyckich po roku 1600   79
Architektura kręgu brzeżańskiego   79
Kościół parafialny w Brzeżanach   79
Kościół w Buszczu  93
Kościoły na rzucie treflowym   101
Kościół dominikanów w Czortkowie   101
Kościół w Załoźcach   106
Kościół parafialny w Międzybożu   111
Kościół w Janowie Trembowelskim   114
Kościół w Podhajcach   118
Kościół w Potoku Złotym  123
Kościół w Skale   132
Kościół w Firlejowie   136
Dawny kościół parafialny w Złoczowie   139
Dawny kościół dominikanów w Czernelicy   143
Kościół w Magierowie   149

V. Elementy i motywy gotyckie w architekturze sakralnej 1. poł. XVII w.   151
Wpływ średniowiecznej katedry łacińskiej we Lwowie na architekturę kościołów około 1600 r.   151
Kaplice grobowe   157
Portale kościoła w Dunajowie   174
Sklepienia gotyckie w kościołach o formach nowożytnych   178
Ostrołukowe obramienia okienne   187
Gotyckie budowle cerkiewne, ormiańskie i żydowskie   197
Ostatnie dzieła gotyckiej architektury nowożytnej   216

VI. Tradycje średniowieczne w świątyniach ziem ruskich Korony około roku 1600. Próba podsumowania i interpretacji   219
Stan kościelnego budownictwa murowanego na Rusi Koronnej na przełomie XVI i XVII w.   219
Gotyk w świątyniach nowożytnych i problem definicji stylowej   221
Sytuacja ziem ruskich i jej wpływ na postać architektury  248
Podsumowanie — gotyk na Rusi jako styl wernakularny  258

Wykorzystane materiały archiwalne  262
Bibliografia   263
Summary  279
Indeks osobowy   283
Indeks geograficzny   287