Archipelag Gułag 1918–1956: próba analizy literackiej (ros. Архипелаг ГУЛАГ) – trzytomowe dzieło Aleksandra Sołżenicyna, napisane w formie relacji historycznej, powstałe w latach 1958–1968. Na Zachodzie wydano je po raz pierwszy w 1973, zaś w Związku Radzieckim oficjalnie w 1989 (wcześniej funkcjonowało w obiegu podziemnym).

Nagroda Pulitzera 2004

Gułag - nie ludzki system represji, który stał się piekłem przeciwników, ofiar czystek i ludzi niewygodnych oraz zbędnych dla komunistycznej władzy. Jego przejmujący obraz stworzyli wielcy pisarze, m.in. Aleksander Sołżenicyn, Wiktor Szałamow, Gustaw Herling-Grudziński. W literaturze faktu opisała go Anne Applebaum w tej książce.

"Gułag" to znacznie więcej niż historia sowieckiego systemu obozów pracy, które powstały tuż po zwycięstwie rewolucji i rozrastały się gwałtownie wraz z dojściem Stalina do władzy (w tym czasie do obozów trafiło 18 milionów ludzi, 4,5 miliona nigdy z nich nie wróciło). To również opowieść o państwie w państwie, które rządziło się według własnych reguł i praw, które miało własny język, literaturę, orkiestry, teatry i własną niemoralną moralność.

Anne Applebaum otwiera przed czytelnikami wszystkie, najbardziej nawet ukryte obszary funkcjonowania Gułagu i życia jego katów i ofiar. Opowiada zarówno o brawurowych ucieczkach i buntach, jaki o niewyobrażalnych karach, jakie spotkały ich uczestników. Oprowadza po świecie, który nigdy nie powinien istnieć, a przecież stał się nieludzkim domem dla niemal 30 milionów ludzi.