Witold Wirpsza "Gra znaczeń. Przerób"
Instytut Mikołowski, 2008
Format: A5 (145 x 205 mm)
Okładka miękka ze skrzydełkami
Stron: 296
ISBN: 978-83-60949-28-3

Dwa zbiory esejów Witolda Wirpszy – opublikowana w 1965 roku "Gra znaczeń" i dotąd nie opublikowany, choć równie ważny – "Przerób", poświęcone są sztuce we wszystkich jej przejawach: literackiej, plastycznej i muzycznej. Wirpsza wyprzedził o kilkadziesiąt lat, w ostatnim czasie zaś szczególnie ważną dla humanistyki, refleksję "kulturową" – która zajmuje się analizą estetyczną dzieł powstających w różnych obszarach twórczości artystycznej, wydobywając z nich to, co wspólne, bo sięgające korzeni kultury i wyobraźni człowieka. Zainteresowanie Wirpszy różnymi dziedzinami sztuki nie jest przypadkowe. W eseju "Przerób" pojawia się myśl o nieodłącznym współistnieniu sztuki z życiem, co prowadzi do twórczego ducha indywiduum artysty, na którego zwłaszcza ostatnio uwagę zwróciła antropologia literatury. Niezależnie od tego, czy jest on muzykiem – jak Beethoven, malarzem – jak Mondrian, czy poetą – dadaistą, czyni pozornie nieprzekazywalne treści – przekazywalnymi, pozwalając człowiekowi zbliżyć się do tego, czego nie mógłby w inny sposób doświadczyć. Pytanie o twórczą "grę", która jest nieodłączną częścią dzieła sztuki, łączy "Przerób" z "Grą znaczeń". Również ten zbiór poświęcony jest refleksji estetycznej, skupionej wokół problemu twórcy i procesu twórczego. Wirpsza zwraca uwagę, na szczególnie ważny we współczesnej humanistyce, status podmiotu twórczego, wydobywając go, podobnie jak czynią to dziś antropolodzy literatury, z czeluści unicestwienia, które zapoczątkowała ogłoszona przez Barthes’a śmierć autora. Jednocześnie oba zbiory, zarówno "Przerób", jak i "Gra znaczeń", wydobywają esencję nowoczesnej, twórczej aktywności, polegającej na montowaniu elementów, których sprzężenie, a nie suma, prowokuje napięcia, wywołujące doznanie estetyczne. Wirpsza snuje opowieści o stwarzaniu dzieła sztuki, albo lepiej "upozorowaniu artystycznego aktu twórczego", zwracając uwagę na pułapkę łatwej "prawdy". W "Grze znaczeń" pojawia się ważne i wciąż aktualne pytanie, związane z jak najbardziej współczesnymi działaniami artystycznym na polu sztuk plastycznych, choć lepiej byłoby powiedzieć – wizualnych: Czy dzieło sztuki może stać się surowcem dla nowego dzieła sztuki, a wyrób artystyczny surowcem dla nowego wyrobu artystycznego? Wirpsza bawi się znaczeniami, balansuje gdzieś pomiędzy, proponując –konsekwentnie niekonsekwentne – artystyczne wyrabianie dzieła sztuki.
Anna Jaworska

WITOLD WIRPSZA (1918-1985), poeta, prozaik, krytyk, tłumacz z języka niemieckiego. Mąż Marii Kureckiej. Szkołę średnią ukończył w Gdyni (1936). Debiutował poetycko w „Kuźni Młodych” (1935). Studiował w Warszawie prawo oraz pianistykę. We wrześniu 1939 wziął udział w obronie Oksywia, po czym został osadzony w oflagu Neubrandenburg, następnie w Grossborn. Świadectwem tych doświadczeń jest powieść Pomarańcze na drutach (1964), a także Listy z oflagu (2015). Po wojnie zamieszkał w Krakowie. W latach 1947-1956 osiedlił się w Szczecinie. W latach 1956-57 pracował w redakcjach „Po Prostu” i „Nowej Kultury” w Warszawie. Po pobytach na stypendiach w Berlinie (1967-68 i 1970) oraz w Lucernie (1970) zamieszkał w 1971 r. w Berlinie Zachodnim. Po odmowie przedłużenia paszportu w roku 1972 podjął wraz żoną decyzję o emigracji. Autor wielu zbiorów poezji, książek eseistycznych, dramatów, a także zbiorów opowiadań i powieści: Na granicy (1954), Stary tramwaj i inne opowiadania (1955), Morderca (1966), Wagary (1970). Po jego śmierci ukazała się m.in. odnaleziona w Bibliotece Muzeum Polskiego w Rapperswilu powieść pt. Sama niewinność (2017).